પ્રેમ વિષે હિંદુ જીવન પધ્ધતી અને પશ્ચીમી જીવન પધ્ધતીના ખ્યાલો અને વાસ્તવિકતાઓ–
(૧) હિંદુ જીવન પધ્ધતીમાં લગ્નજીવનની પ્રથમ શરુઆત થાય છે. ત્યાર પછી તે જીવનમાં ક્યારે પ્રેમ શરુ થાય છે તે માપવાનો માપદંડ મને મળ્યો નથી. કોઇને મળ્યો હોય તો જણાવવા વિનંતી છે. કારણકે હિંદુ લગ્નવિધીમાં લગ્નએક ધાર્મીક,પવિત્ર અને અગ્નીનીસાક્ષીએ થયેલું બંધન છે. એક વાર આ બંધન થઇ જાય પછી આજીવન સિવાયના આવનાર સાત ભવ (પુનર્જન્મો) સુધી તે બંધનમાંથી("પડયુ પાનુ નિભાવે જ છુટકો") મુક્તિ કેવી રીતે મળે, તેની કોઇ વ્યવસ્થા પેલો પ્રથમ લગ્નવિધી સમયે સાત ફેરા ફેરવનારો 'પુરોહિત' પણ બિચારો જાણતો હશે કે નહી તે કોણ જાણે? પણ આપણા પિતૃપ્રધાન હિંદુ સમાજના વડીલોને પણ તેની અધિકૃત માહિતી એટલા માટે નથી કારણકે તેમની જવાબદારી હિંદુસંસ્કૃતિ અને સમાજપ્રથાનું રક્ષણ કરવાની છે. તેમાં પેલા નવા વરઘોડીયાને પ્રેમનો પાયો સમાનતા, પરસ્પર સ્વવિકાસ છે તે પણ બૌધ્ધીક . તેમાં ફક્ત કુટુંબની રચના કરવામાં ઇતિશ્રી થઇ જતો નથી.બીજું હિંદુ લગ્નપ્રથાનું એક મહત્વનો ધ્યેય,વિશિષ્ટ લક્ષણ છે કે નવદંપતિએ સંયુક્ત(પિતૃ) કુટુંબપ્રથાના સદીઓથી પરંપરાગત મુલ્યો, વ્યવહારો અને માળખાના ભાગ તરીકે, તેમાં ક્રમશ વ્યક્તિગત ઓળખનું બલિદાન આપીને તેમાં "સમરસ" થઇ જવાનુ છે.
(૨) પશ્ચીમી સમાજે, ૧૫મી સદીના નવજાગૃતી યુગ પછી, ધર્મ(ઇસાઇ), રાજાશાહી અને સામંતશાહીને ફગાવી દેનાર ફ્રાંસક્રાંતિએ સ્વતંત્રતા,સમાનતા અને બંધુત્વના મુલ્યોને જીવનમાં આત્મસાત કરીને માનવકેેન્દ્રી સમાજ વ્યવસ્થાનું સર્જન કર્યું છે.આધુનિક ઔધ્યોગીક સમાજે વ્યક્તિ કેન્દ્રી (Uni-Cell) કુટુંબ વ્યવસ્થાનું સર્જન કર્યુ. જે સમાજ વ્યવસ્થામાં યુવા–યુવતીઓ પ્રથમ પ્રેમમાંં પડે છે.પ્રેમ માટેનું પાત્ર નક્કી કરવામાં બે કુટુંબોમાંથી કોઇ કુટુંબોનો ફાળો હોતો નથી." It is a dating period".સદર ડેટીંગ પિરીયડમાંથી પસાર થનાર દરેક એકમનું રુપાંતર લગ્નમાં થતું નથી. તેમાં નિષ્ફળતાની ટકાવારી ઘણી ઉંચી હોય છે. લગ્ન નક્કી થાય પહેલાં લાંબા સમય સુધી બંને કુટુંબોથી સ્વતંત્ર સહજીવનમાંથી પસાર થાય છે. ત્યાર પછી કોર્ટ સિવીલ (કોન્ટ્રાકટ) મેરજ, ઘણી બધી શરતો આમેજ કરીને થાય છે. લગ્ન પહેલાં જે એપાર્ટમેંટમાં 'લિવીંગ' માં રહેતા હોય ત્યાંજ લગ્નાના બીજા દિવસથી પોતાનું લગ્ન જીવન શરુ કરે છે. બંને પક્ષના મા–બાપો પોતાની રિટર્ન ટીકીટનું આયોજન કરીને પોતાના દિકરા–દિકરીના લગ્નમાં જાણે મહેમાન તરીકે હાજરી આપવા આવ્યા હોય!
પશ્ચીમી ઔધ્યોગીક સમાજે પરંપરાગત સદીઓથી ચાલુ આવતા તમામ સામાજીક એકમો કે સંસ્થાઓને સ્થાને નવા સમાજને અનુકુળ તમામ ક્ષેત્રોમાં નવી સંસ્થાઓની રચના કરી. લગ્ન અને તેના આધારીત કુટુંબ પ્રથાને બદલે તેના નાગરીકના વ્યક્તિગત સ્વવિકાસને માટે સ્રી–પુરુષના સંબંધો વિકસાવ્યા. તેને અનુકુળ કાયદાકીય, શૈક્ષણીક અને જાતીય સંબંધો આરોગ્ય અને તબીબી જ્ઞાનને વિકસે તે પ્રમાણે અમલમાં લાવ્યા.
પ્રેમ વિષે હિંદુ જીવન પધ્ધતી અને પશ્ચીમી જીવન પધ્ધતીના ખ્યાલો અને વાસ્તવિકતાઓ–
(૧) હિંદુ જીવન પધ્ધતીમાં લગ્નજીવનની પ્રથમ શરુઆત થાય છે. ત્યાર પછી તે જીવનમાં ક્યારે પ્રેમ શરુ થાય છે તે માપવાનો માપદંડ મને મળ્યો નથી. કોઇને મળ્યો હોય તો જણાવવા વિનંતી છે. કારણકે હિંદુ લગ્નવિધીમાં લગ્નએક ધાર્મીક,પવિત્ર અને અગ્નીનીસાક્ષીએ થયેલું બંધન છે. એક વાર આ બંધન થઇ જાય પછી આજીવન સિવાયના આવનાર સાત ભવ (પુનર્જન્મો) સુધી તે બંધનમાંથી("પડયુ પાનુ નિભાવે જ છુટકો") મુક્તિ કેવી રીતે મળે, તેની કોઇ વ્યવસ્થા પેલો પ્રથમ લગ્નવિધી સમયે સાત ફેરા ફેરવનારો 'પુરોહિત' પણ બિચારો જાણતો હશે કે નહી તે કોણ જાણે? પણ આપણા પિતૃપ્રધાન હિંદુ સમાજના વડીલોને પણ તેની અધિકૃત માહિતી એટલા માટે નથી કારણકે તેમની જવાબદારી હિંદુસંસ્કૃતિ અને સમાજપ્રથાનું રક્ષણ કરવાની છે. તેમાં પેલા નવા વરઘોડીયાને પ્રેમનો પાયો સમાનતા, પરસ્પર સ્વવિકાસ છે તે પણ બૌધ્ધીક . તેમાં ફક્ત કુટુંબની રચના કરવામાં ઇતિશ્રી થઇ જતો નથી.બીજું હિંદુ લગ્નપ્રથાનું એક મહત્વનો ધ્યેય,વિશિષ્ટ લક્ષણ છે કે નવદંપતિએ સંયુક્ત(પિતૃ) કુટુંબપ્રથાના સદીઓથી પરંપરાગત મુલ્યો, વ્યવહારો અને માળખાના ભાગ તરીકે, તેમાં ક્રમશ વ્યક્તિગત ઓળખનું બલિદાન આપીને તેમાં "સમરસ" થઇ જવાનુ છે.
(૨) પશ્ચીમી સમાજે, ૧૫મી સદીના નવજાગૃતી યુગ પછી, ધર્મ(ઇસાઇ), રાજાશાહી અને સામંતશાહીને ફગાવી દેનાર ફ્રાંસક્રાંતિએ સ્વતંત્રતા,સમાનતા અને બંધુત્વના મુલ્યોને જીવનમાં આત્મસાત કરીને માનવકેેન્દ્રી સમાજ વ્યવસ્થાનું સર્જન કર્યું છે.આધુનિક ઔધ્યોગીક સમાજે વ્યક્તિ કેન્દ્રી (Uni-Cell) કુટુંબ વ્યવસ્થાનું સર્જન કર્યુ. જે સમાજ વ્યવસ્થામાં યુવા–યુવતીઓ પ્રથમ પ્રેમમાંં પડે છે.પ્રેમ માટેનું પાત્ર નક્કી કરવામાં બે કુટુંબોમાંથી કોઇ કુટુંબોનો ફાળો હોતો નથી." It is a dating period".સદર ડેટીંગ પિરીયડમાંથી પસાર થનાર દરેક એકમનું રુપાંતર લગ્નમાં થતું નથી. તેમાં નિષ્ફળતાની ટકાવારી ઘણી ઉંચી હોય છે. લગ્ન નક્કી થાય પહેલાં લાંબા સમય સુધી બંને કુટુંબોથી સ્વતંત્ર સહજીવનમાંથી પસાર થાય છે. ત્યાર પછી કોર્ટ સિવીલ (કોન્ટ્રાકટ) મેરજ, ઘણી બધી શરતો આમેજ કરીને થાય છે. લગ્ન પહેલાં જે એપાર્ટમેંટમાં 'લિવીંગ' માં રહેતા હોય ત્યાંજ લગ્નાના બીજા દિવસથી પોતાનું લગ્ન જીવન શરુ કરે છે. બંને પક્ષના મા–બાપો પોતાની રિટર્ન ટીકીટનું આયોજન કરીને પોતાના દિકરા–દિકરીના લગ્નમાં જાણે મહેમાન તરીકે હાજરી આપવા આવ્યા હોય!
(૩) પશ્ચીમી ઔધ્યોગીક સમાજે પરંપરાગત સદીઓથી ચાલુ આવતા તમામ સામાજીક એકમો કે સંસ્થાઓને સ્થાને નવા સમાજને અનુકુળ તમામ ક્ષેત્રોમાં નવી સંસ્થાઓની રચના કરી. લગ્ન અને તેના આધારીત કુટુંબ પ્રથાને બદલે તેના નાગરીકના વ્યક્તિગત સ્વવિકાસને માટે સ્રી–પુરુષના સંબંધો વિકસાવ્યા. તેને અનુકુળ કાયદાકીય, શૈક્ષણીક અને જાતીય સંબંધો આરોગ્ય અને તબીબી જ્ઞાનને વિકસે તે પ્રમાણે અમલમાં લાવ્યા.
(૪) મનોવૈજ્ઞાનીક સિંગમંડ ફ્રોઇડ પછી માનવ મનનું મનોવૈજ્ઞાનીક પધ્ધતિથી પૃથ્થકરણ કરનાર સ્વિસ મનોચિકિત્સક કાર્લ યુંગે( Carl jung) માનવીમાં જૈવીક અને સામાજીક ઉત્ક્રાંતિને આધારે વિકસેલી સંભાવનાઓનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરીને વિવાહિત કે અવિવાહિત સ્રી–પુરુષો પ્રેમ કેન્દ્રી સમજ કેળવીને કેવી રીતે નવોસમાજ બનાવી શકે તેની ચર્ચા અત્રે કરી છે.
પ્રેમ તમને દિલાસો આપતો નથી. તે તમને બદલી નાખશે. આપણે બધા ઇચ્છીએ છીએ કે પ્રેમ સલામતી, નરમ, ગરમ, લાંબા દિવસ પછી ઘરે પાછા ફરવા જેવો અનુભવ કરાવે. પરંતુ સાચો પ્રેમ એ નથી જ્યાં તમને આરામ મળે છે. તે તે છે જ્યાં તમને તમારી તાર્કીક ધાર મળે છે અને તમારો વિકાસ શરૂ થાય છે. કાર્લ યુંગે( મનોવિજ્ઞાની)એ ક્યારેય કહ્યું નથી કે પ્રેમ જાણે તમારો એક હૂંફાળો ધાબળો હોય(આરામદાયક ધાબળો) તે તરીકે જોશો નહી. તે એક ભયભીત આગ જે તમારા ઉછેર સાથે વિકસેલા ભ્રમોને બાળી નાખે છે. તે બધાને છુપાવવાની જગ્યા પ્રેમ નથી. તે જોવાની, ચામડી પ્રથમ પડ ઉતારીને, (ઉતારી નાખેલું), પડકાર ફેંકવાની અને શુદ્ધ કરવાની જગ્યા છે.
આ નગ્ન પણ આઘાતજનક સત્ય છે. સાચો પ્રેમ તમને એક જ સંજોગોમાં બંધિયાર જીવનમાં પડી રહેવાનું કહેતો નથી. તે તમને વધુ, વધુ જાગૃત, વધુ સંપૂર્ણ અને વધુ તમે બનવાનું કહે છે. કાર્લ જંગ મનોવિજ્ઞાનમાં આ પ્રક્રિયાને વ્યક્તિગતકરણ (individuation) કહેવામાં આવે છે. તમારા સાચા અને વધુ સંકલિત સ્વ બનવાની યાત્રા. અને જ્યારે પ્રેમ વાસ્તવિક બને છે, ત્યારે તે અરીસો બતાવે છે કે શું ખૂટે છે. તમારો ન્યાય કરવા માટે નહીં પણ તમને જાગૃત કરવા માટે.તેથી જ સાચો પ્રેમ ખુશામત કરતો નથી. તે પ્રતિબિંબિત કરે છે. "તમે જે છો તે રહો જેથી મને ભય ન લાગે." તે કહે છે કે તમે કોણ છો? તમે છો તેના કરતાં વધુ, જીવનના તમામ ક્ષેત્રોમાં શક્તિશાળી બનવાની પુરેપુરી ક્ષમતા ધરાવો છો! તેના વિશે વિચારો.
છેલ્લી વાર ક્યારે પ્રેમે ખરેખર તમને ધક્કો માર્યો હતો? યાદ છે? ગુસ્સામાં નહીં, ઝેરમાં નહીં પણ સત્યમાં. શું તે તમારા ડર, તમારી મર્યાદિત માન્યતાઓ, તમારા તે ભાગો માટે તમને અરીસો બતાવ્યો હતો ખરો! જેને તમે એકલા હો ત્યારે ટાળો છો? તે ક્રૂરતા નથી. પરંતુ તે તમને સાવચેત કે સભાન બનાવે છે. તમારી માનસિક પરિપક્વતાનું તે ઉમદા કાર્ય છે તે ઉજાગર કરે છે. કારણ કે સર્વોચ્ચ પ્રેમ એ નથી જે તમને હંમેશા સ્મિત કરાવે છે. તે તે છે જે તમને એવી વ્યક્તિ બનવામાં મદદ કરે છે જેના પર તમે ગર્વ અનુભવો છો. "જીવનભરનો લહાવો એ છે કે તમે ખરેખર કોણ છો તે બનો. શું વિચારો છો? સાચો પ્રેમ તમારા માટે તે ઇચ્છે છે. તે તમને પૂર્ણ કરવા માંગતો નથી, કારણ કે તમે ક્યારેય અપૂર્ણ નહોતા. તે તમને જાગૃત કરવા માંગે છે." જ્યારે કોઈ તમને ખરેખર પ્રેમ કરે છે ત્યારે તે તમારા એવા સંસ્કરણને પડકારશે જે હજુ પણ સૂઈ રહ્યા છે. તેઓ કહેતા ડરશે નહીં કે તમે કેમ તમારા નાના બાળપણ સાથે રમી રહ્યા છો? જ્યારે તમારુ વ્યક્તિત્વ વિસ્તૃત થવા માટે ચીસો પાડી રહ્યું હોય ત્યારે તમે કેમ ડૂબી રહ્યા છો? તે કદાચ આરામ જેવું ન લાગે પણ તે પ્રેમ છે. તે દયાળુ પ્રેમ છે જે કઠપૂતળી નથી.તે એક જંજીરતો બિલકુલ નથી, તે એક જીવનસાથી, એક યોદ્ધા, આગમાં સળગતો માંહ્લો છે. સાચો પ્રેમ તમારા અહંકારના પડઘા ખંડમાં રહેતો નથી.(Real love does not live in echo chamber of your ego) તે એક અસ્વસ્થતાભર્યું સત્ય બોલે છે જે તમારે સાંભળવું જરૂરી છે. કારણ કે જે કોઈ તમને સાચો પ્રેમ કરે છે તે તમને તમારી ક્ષમતાઓને ક્યારેય સડવા દેતું નથી. તેઓ કહેશે કે તમે છો આનાથી પણ વધુ બનવાની તમારી ક્ષમતા છે. એટલા માટે ઉભા થાઓ . તેઓ હવે નિર્ણય કરી રહ્યા છે કારણ કે તેઓ તમારું આગળનું જુએ છે. તેથી જો તમારા સંબંધો તમને અસ્વસ્થતા આપે છે, જો તે તમારા અંધ બિંદુને ઉજાગર કરે છે, તમને વધવા માટે દબાણ કરે છે, તો તમારા પડછાયાને સપાટી પર લાવો, તો તમારા માટે તમારા શુભેચ્છક પ્રેમીએ બિછાવેલી લાલ જાજમ કદાપી નથી. તે ઉત્ક્રાંતિનો તમારો દરવાજો છે. કારણ કે જે પ્રેમ તમને દિલાસો આપે છે તે તમને ક્યારેય બદલી શકશે નહીં. પરંતુ જે પ્રેમ તમને પડકાર આપે છે, જે તમને ખોલે છે, જે તમને એવા માર્ગે લઇ જવામાં મદદ કરે છે, જે તમે પહેલાં ક્યારેય ન હતા. આ પ્રકારનો પ્રેમ, તમારા હાડકાં અને માંસમાંથી, તમારા અસ્તિત્વને બનાવે છે .ઓપ આપે છે. આને તમારા વ્યક્તિત્વના ઊંડાણમાંથી આવવા દો. જો તમારો પ્રેમ તમને બૌધ્ધીક રીતે પરિપક્વ થવા દેતો નથી, વધવા દેતો નથી, જો તમારા જીવનસાથીની કે પ્રેમીની ફરજ છે કે, તમે પોતે, જે બાળપણ પસાર કરીને કે જે કુટુંબમાંથી ઉંમરમાં મોટા થઇને આવ્યા છો,, તેની માન્યતાઓના પોટલાં (ડુંગરીના છોતરાના પડોની માફક) સ્તરોને દૂર કરવામાં મદદ કરી રહ્યો નથી, તો તમને કહેવામાં આવશે કે તમે ક્યારેય પ્રેમમાં નથી. કદાચ તમે ફક્ત પ્રેમના દંભી પેટર્નના જીંદગીભર શિકાર બનેલા છો.
આનંદમય તહેવારોની ઉજવણી માટેની મારી શુભેચ્છાઓ.
By Coutsey- https://youtu.be/kt5ZZHMnkuU?si=l3_b22XFt1Htanjw
