ટોળાને છોડી દો અને બહાદુર બની જાવ.
વ્યક્તિને હંમેશા પોતાના કબીલા, ટોળી, કે કોઇપણ પ્રકારના સામાજીક જુથના રીત–રિવાજો અને નીતિઓથી બચવા માટે સંઘર્ષ કરવો પડ્યો છે. જો તમે તેમાંથી મુક્ત થવા પ્રયાસ કરશો, તો તમે એકલતા અનુભવશો. ક્યારેક તમે ડરી જશો.ખરેખરતો,તમારી જાતના માલિક બનવાના પરાક્રમ માટે કોઈ કિંમત ખૂબ ઊંચી નથી. ભીડથી દૂર ચાલીને રહેવાનું તેનો અર્થ શું છે કે હું મારા માટે વિચારીશ, ભલે તે તમને બધું જ ચૂકવે? તમારી જાત પ્રત્યે સાચા રહેવાની બિનદાસ સ્વતંત્રતાના બદલામાં ટોળાની માલિકીની સલામતીનો અસ્વીકાર કરવો તેમાં કેટલો બધો અવર્ણીનીય આનંદ નિહિત છે.
એરીક ફ્રોમથી માંડીને તમામ મનોવૈજ્ઞાનીકોનો મત છે કે મોટાભાગના લોકોને સ્વતંત્રતાનો ખ્યાલ જ ભયંકર ડરામણો( Fear of Freedom)લાગે છે.તેને બહુમતી ટોળાની સુરક્ષિત માનસીકતામાં ઓગળી જવામાં પોતાનું શ્રેય અનુભવાય છે. ટોળાના નેતાના આજ્ઞાપાલનમાં,તેની બિનશરતી વફાદારી અને ભક્તિમાં ટોળાના તમામ સભ્યોને 'ઇશ્વરી કવચ"નું સંરક્ષણ મળે છે તેવો સતત અહેસાસ થાય છે.ભલે ટોળાનો માલિક નખશીખ તે ટોળાનું જ સર્જન કેમ ન હોય ? ટોળાને જે આદેશ આપવામાં આવે છે તે પ્રમાણે વર્તન કરવામાં ટોળું પેલા નેતા પ્રત્યે વફાદારી પુજનીય ભાવ પ્રદર્શિત કરે છે.તેમને જે કહેવામાં આવે છે તે માને છે, જે પરિચિત છે તેનું પુનરાવર્તન કરે છે, શાંત આજ્ઞાપાલનનું જીવન જીવે છે, પછી તેઓ ખરેખર કોણ છે તે બનવાની ભયાનક જવાબદારી શું કરવા ઉપાડીને 'પેટ ચોળીને સૂળ ઉત્પન્ન કરે"!
ટુંકમાં જે વ્યક્તિ સામૂહિક નૈતિકતા, અંધશ્રદ્ધા અને આરામથી દૂર થવાની હિંમત કરે છે તે વિચાર, પ્રમાણિકતા અને એકાંતના ભારને સ્વીકારે છે.તે માટે હિંમત પ્રાપ્ત કરવી ખુબજ મહત્વપુર્ણ છે. તે સાથે સાથે માનવી તરીકે ટોળાથી મુક્તિ મેળવીને તે પણ ગૌરવ સાથે જીવવાનો આ એક માત્ર રસ્તો છે. આ રીતે તમે ટોળાને છોડી દો છો. આપણો સમાજ ટોળાની નૈતિકતા પર જ ઉભેલો છે.ટોળાના સમાજના મૂલ્યોની એક સિસ્ટમ જે વ્યક્તિને ઉન્નત કરવા માટે નહીં પરંતુ દરેકને સમાન રાખવા માટે રચાયેલ છે. ટોળામાં આજ્ઞાપાલન એ સદ્ગુણ છે, સંમતિ એ સલામતી છે, અને સુસંગતતા એ ભલાઈ છે. આ મૂલ્યો ક્યાંથી આવે છે? તે કુદરતી નથી. દૈવી કે ઇશ્વરી પણ નથી.ટોળાના સંચાલકોએ પોતાના હિત પ્રમાણે ટોળાને હાંકવા માટે બનાવેલા છે.
ખરેખર હું અને તમે આ ટોળાના સભ્યોને ઓળખીએ છીએ ખરા?ટોળું હંમેશાં તમામ રીતે નબળી શક્તિ ધરાવનારા લોકોનું જ બનેલું હોય છે. ટોળાને આંતરિક શરણાગતી(Internal submission)અને બહારના સભ્યો સામે હુમલાખોરની માનસીકતા ઉભી કરવી(External aggressiveness) તે ટોળાનું સંગઠિત પણ મુળભુત લક્ષણ છે.
ટોળામાં પરંપરાગત નૈતિકતા, ખાસ કરીને ધાર્મિક નૈતિકતા પ્રેમથી નહીં પરંતુ ભય અને ઈર્ષ્યાથી જન્મે છે. જે ન્યાયીપણાના વેશમાં ખરેખર સમર્પણ, બલિદાન અને ત્યાગની નૈતિકતા હોય છે. ટોળાના હિત માટે શહીદ થવાની નૈતીક્તા હોય છે.તેથી જ્યારે કોઈ ટોળામાંથી વિદ્રોહ કરીને બહાર આવે છે અને સત્ય બોલે છે, ત્યારે ટોળું તેને ટોળાના વિશ્વાસઘાત માટે સજા કરે છે. ટોળું એક એવી માનસિકતાનું બનેલું જુથ છે જેને ભુલેચુકે તેના સભ્યોમાં ભિન્નતાનું સર્જન પેદા થાય તેનો સખત ભય અને તિરસ્કાર બંને છે.ટોળું એક જૂથ નથી.પણ એક સંગઠિત માનસિકતા છે. જેને પોતાનામાં પેદા થયેલા તફાવતનો ડર, શ્રેષ્ઠતાનો તિરસ્કાર એટલા માટે છે કે તેમાં તેનું વાસ્તવિક અસ્તિત્વ માટે જોખમ છે. ટોળાની નૈતિકતાનું સામ્રાજ્ય પોતાના સભ્યોને હંમેશાં "પિગ્મી" રાખવામાં રસ ધરાવે છે. તો વિકલ્પ શું છે?
બળવા માટે બળવો કરનાર વ્યક્તિ નહીં,પણ કોઈ એવું જે પૂછે છે કે હું આ કેમ માનુ છું? આ મૂલ્યથી કોને ફાયદો થાય છે? જો મને જે શીખવવામાં આવ્યું છે તે બધું ખોટું હોય તો શું? આ પ્રશ્ન આરામદાયક નથી કે ટોળાના અસ્તિત્વ માટે સલામત પણ નથી.
હકીકતમાં,જર્મન તત્વજ્ઞાની નીત્શે તેને એક પ્રકારના મૃત્યુ તરીકે વર્ણવે છે. જૂના સ્વનું મૃત્યુ. વારસાગત માન્યતાઓનું પતન – આ તો ભયાનક અનુભૂતિ છે. એકવાર તમે ટોળાને છોડી દો છો, પછી નવજીવનમાં( ગાંધીજીવાળા નવજીવનમાં નહી) ત્યાં કોઈ નકશો નથી. તમને શું સાચું છે અને શું ખોટું છે તે કહેવા માટે કોઈ નથી. તમારી પોતાની સ્વતંત્રતાથી તમારું રક્ષણ કરવા માટે કોઈ નથી. પરંતુ તે જ જગ્યાએ જીવન શરૂ થાય છે.આવી મુક્ત ભાવના અગ્નિમાં જન્મે છે. તેઓ તેમના મૂલ્યો બનાવે છે. તેઓ નક્કી કરે છે કે શું મહત્વનું છે. તેઓ પોતાના જીવનના લેખક બને છે. અને આમ કરવાથી, તેઓ એવી શક્તિ જાગૃત કરે છે જે આપી શકાતી નથી કે છીનવી શકાતી નથી.તે ફક્ત મેળવી શકાય છે.
આ હિંમત બીજાઓ સામે લડવાની હિંમત નહીં પણ પોતાની જાત સામે લડવાની હિંમત. આ એ ભાગ છે જે મોટાભાગના લોકો ટાળે છે.કારણકે તે ટોળાને છોડી દેવાની કાયમ માટેની ઉંડાણપુર્વકની એકલતા છે.સર્વસ્વ બાજુએથી હચમચાવીને કચડી નાખે તેવી એકલતા છે.ટોળાને બાય બાય કહીને કાયમ માટે બહાર નીકળનાર વ્યક્તિનો માર્ગ પીડા સાથે આવે છે.જે ટોળાના વર્ષોથી અનિવાર્ય બિનચુક ભાગ હતા હવે તેનાથી અલગ રીતે જીવવું તે જાણે તમારી ગેરસમજ તો નથી ને તેવી માનસિકતા ઘણીવાર કોરી ખાય છે. બોલવું એ ધિક્કારપાત્ર છે. અને તમારા પોતાના માર્ગ પર ચાલવાનો અર્થ ઘણીવાર એકલા ચાલવાનો થાય છે. પરંતુ આપણા બળવાખોર માટે એકાંત એ સજા નથી. તે એક ભેટ હતી. કારણ કે એકાંતમાં જ તમારી સમજણ શક્તિ(Conscience)મજબૂત બની શકે છે.મુક્ત કે સ્વતંત્ર થવાનો અર્થ શું છે? જૂના મૂલ્યોને નકારવા પૂરતું નથી. તમારે તમારા પોતાના નવા મૂલ્યો બનાવવા પડશે. પણ જે ધાર્મીક કે સામાજીક નૈતિકતા અનુસાર નહીં પણ વ્યક્તિગત સત્યને અનુસાર જીવન જીવવા માટે છે. આવા માણસનો જન્મ થતો નથી. તે દુઃખ, સંઘર્ષ, ગહન આત્મ જાગૃતિ દ્વારા પરિવર્તિત માનવ બને છે. તેને પસંદ કરવામાં કોઈ રસ નથી. તે ભય દ્વારા માર્ગદર્શન મેળવતો નથી. તે ફક્ત પોતાના માટે જવાબદાર છે. ટોળાના ત્યજનાર માટે આ હિંમતનું અંતિમ કાર્ય છે. ફક્ત ટોળું છોડવું જ નહીં, પરંતુ અસ્તિત્વની અંધાધૂંધીમાં એકલા ઊભા રહેવું અને ખુલ્લા હાથે તમારા જીવનનો અર્થ બનાવવો. જીવનને સમર્થન આપવું, પીડા, શંકા, અનિશ્ચિતતાને હા કહેવું, અને હજુ પણ તે પ્રાપ્ત કરેલા હેતુ સાથે જીવવાનું પસંદ કરવું. આવો નિર્ણય ટોળામાં રહેનાર પેલા નબળા લોકો માટે કદાપી નથી જ.
ટોળાની જોહકમી શું છે તે સમજીને તેની સામે આમૂલ જવાબદારની હાકલ છે. રાહ જોવાનું બંધ કરો અને તમે જે છો તે બનવાનું શરૂ કરો. "તમે જે છો તે બનો.". કારણ કે તમે જે છો તે કોઇકની આપેલ દેન નથી. તે કંઈક કમાયેલું છે, એકાંતમાંથી કોતરેલું છે, શંકામાં બનાવેલું છે, ક્રિયા દ્વારા ઘડાયેલું છે. અને સત્ય એ છે કે મોટાભાગના લોકો ક્યારેય પ્રયાસ કરતા નથી. તેઓ ટોળા સાથે રહે છે. તેઓ તેને સુરક્ષિત રીતે રમે છે. તેઓ કોઈ બીજાનું જીવન જીવે છે, તેમનું શાસન બીજા દ્રારા થાય છે. તેને આપણે શાંતિ કહીએ છીએ. જે શાંતિ ખરેખર મૃત્યુ પછીની કે કબરની શાંતિ હોય છે. પરંતુ જો તમે કિંમત ચૂકવવા તૈયાર છો, જો તમે સત્ય ખાતર આરામ ગુમાવવા તૈયાર છો. જો તમે એકલા રહેવા તૈયાર છો તો તમને કંઈક એવું મળશે જે કોઈ ટોળું તમને આપી શકશે નહીં. સ્વતંત્રતા એટલે જવાબદારીમાંથી મુક્તિ નહીં, પરંતુ સ્વૈચ્છીક જવાબદારી સ્વીકારીને તેના દ્વારા સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરવી. તમારા મનને તમારા પોતાનો માલિક બનાવવાનો છે. તમારા સ્વનું ટોળા પાસે મુકેલ માલિકીપણાનું હસ્તાંતર કરવાનું છે. ટોળું પોતે માલિક હોવાથી તે પોતાની માલ –મિલકતને મફત કેવી રીતે કિંમત ચુકવ્યા વિના છુટો કરે? ટોળાની નૈતિકતા ટોળાની વસ્તી વધારવાની હોય છે. ઘટાડવાની કે ઓછી કરવાની કદાપી નહી.
જે દિવસે માનવી ટોળામાંથી મુક્ત બને છે તે દિવસથી તેનામાં જીજીવીષા ટકાવવાનો જ નહી,પણ તેની સંભવિત શક્તીઓનો વિકાસ કરવાની ઉત્તેજક શક્તીઓનો ધોધ વહેવા માંડે છે.કારણકે તેને પેલા ટોળાના ધસમસતા પ્રવાહ સામે તરવાનું છે. ટોળા સામે બળવો કરીને ભુલેચુકે તેણે બીજું ટોળું શોધી કાઢીને તેમાં પોતાના સ્વનું આત્મસમર્પણ કે બલિદાન આપવાનું નથી. સાથે સાથે તેણે નવા ટોળું પણ બનાવવાનું નથી. કારણ કે તેનો બળવો ટોળાની ગુલામી સામે હતો. તો પછી તે પોતે કેવી રીતે નવું ટોળું બનાવીને તેનો માલિક બની શકે?માલિકો બદલાવાથી ગુલામો મુક્ત થતા નથી પણ તે બધાની ગુલામીની જંજીરો વધુ ચકકાટ અને મજબુત બને છે.એક વાર જે ટોળાના ગર્ભમાંથી બહાર નીક્ળી જાય છે, તે પછી તેને નવા વણકંડારાયેલા પથ પર જીવવાના પડકારો પ્રમાણે પોતાની જીંદગીનું નાવ ચલાવવાનું આવડી જાય છે. તેને પોતાનો સહોદર એવો જોઈએ છે જે પોતાની માફક તે એકલા ચાલવાની હિંમત, ખતરનાક રીતે વિચારવાની અને મુક્તપણે જીવવાનો પોતાનો સ્વમાર્ગ શોધીને આબરુભેર ચાલી શકે. મારો લેખક તરીકે તમારી સામે પ્રશ્ન છે. શું તમે ટોળા સાથે રહેશો કે તમે જે છો તે બની જશો? ---
