ભારતના સંદર્ભ માં અમેરિકન વિદેશ નીતિ. લેખ ભાગ-2.
અમેરિકન નેતાઓ, ખાસ કરીને ઉદારવાદીઓ, લાંબા સમયથી માનતા હતા કે લોકશાહી સંસ્થાઓ એ ભારતની ઓળખનું નિર્ણાયક લક્ષણ છે-અને એ કારણ છે કે નવી દિલ્હી વોશિંગ્ટનના સમર્થનને પાત્ર છે.પરંતુ જોન. એફ.કેનેડી અને આઈઝનહોવરને આશા હતી કે ભારતની પ્રશંસા કરવાથી નવી દિલ્હી સાથી બની જશે, તો તેઓ ખૂબ જ ભૂલમાં હતા.
જાન્યુઆરી 1980માં, જ્યારે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ભારતના સ્થાયી રાજદૂતે અફઘાનિસ્તાન પર સોવિયેત સંઘના આક્રમણને અસરકારક રીતે સમર્થન આપ્યું, ત્યારે પ્રમુખ જિમી કાર્ટર નારાજ હતા. ભારતના આ દૃષ્ટિકોણને કારણે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં ભયંકર પ્રતિસાદ થયો હતો." તેમ છતાં, યુ.એસ.ના નીતિ ઘડવૈયાઓએ પછીના દાયકાઓમાં વારંવાર ભારતની પ્રશંસા કરી, અને નીતિ ઘડવૈયાઓએ એવી દલીલ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું કે ભારતના લોકશાહી સિદ્ધાંતોએ તેને એક સારો ભાગીદાર બનાવ્યો છે.
ભારતીય સંસદમાં 2010 ના ભાષણમાં, ઓબામાએ "બે મજબૂત લોકશાહી" દ્વારા વહેંચાયેલ અનન્ય બંધન પર વારંવાર ભાર મૂક્યો હતો. ત્યારબાદ તેમણે યુએન સિક્યુરિટી કાઉન્સિલમાં કાયમી સીટ મેળવવાના ભારતના પ્રયાસને સમર્થન આપ્યું, અને સૂચવ્યું કે કાઉન્સિલમાં ભારત અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ વચ્ચેનો સહકાર "માત્ર દેશમાં જ નહીં, પણ વિદેશમાં લોકશાહી શાસનના પાયાને મજબૂત કરશે."
પરંતુ તે જોવાનું મુશ્કેલ છે કે યુએનમાં ભારતનું પ્રદર્શન ક્યારે યુએસની અપેક્ષાઓ પર ખરૂ ઉતરશે?
(4) ઘરેલુ હિંદુ રાષ્ટ્રવાદ-
ભારત આશરે 200 મિલિયન મુસ્લિમોનું ઘર છે-લગભગ પાકિસ્તાનની સમગ્ર વસ્તીનું કદ તે વ્યાપ છે. તે સાંપ્રદાયિક હિંસાનો વ્યાપક ઇતિહાસ ધરાવે છે. તેના લઘુમતીઓને દબાવીને, ભારત નજીકના ગાળામાં તેની નાજુક સ્થિરતાને જોખમમાં મૂકે છે અને લાંબા ગાળે હિંસા વધતી અને દેશને કમજોર કરે છે.
(5) ઘરઆંગણે ભારતનો હિંદુ રાષ્ટ્રવાદ પણ તેને વિદેશમાં ઉદાર હેતુઓને પ્રોત્સાહન આપવા તરફ દોરી જાય છે. હિંદુ રાષ્ટ્રવાદીઓ માને છે કે તેમની ટોચની વિદેશ નીતિની સિદ્ધિઓમાંની એક ભારતીય ડાયસ્પોરામાં વિદેશી આરએસએસ-સંબંધિત જૂથોને ભાજપની પહેલને સમર્થન આપવા માટે વોશિંગ્ટન સહિત અન્ય રાજધાનીઓની લોબી કરવા માટે એકત્ર કરી રહી છે. હિંદુ રાષ્ટ્રવાદીઓ એવું પણ માને છે કે ભારત એક વિસ્તરેલી, સંસ્કૃતિની શક્તિ હોવી જોઈએ, અને તેમાંના ઘણા કહે છે કે તેઓ અખંડ ભારતનું નિર્માણ કરવા માંગે છે - એક વિશાળ "અવિભાજિત ભારત" - જેમાં નવી દિલ્હી અફઘાનિસ્તાનથી વિસ્તરેલા પ્રદેશનું "સાંસ્કૃતિક સંઘ" બનાવશે. મ્યાનમાર અને શ્રીલંકા થી તિબેટ. 2022 માં, ઉદાહરણ તરીકે, આરએસએસના વડા મોહન ભાગવતે દાવો કર્યો હતો કે દસથી 15 વર્ષમાં આ વાસ્તવિકતા બની શકે છે. તેમના નિવેદનોએ હિંદુ સાંસ્કૃતિક સંઘનો વાસ્તવમાં શું અર્થ થશે તે અંગે પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે, અને તેઓએ ઓછામાં ઓછા કેટલાક પ્રાદેશિક ખળભળાટ પેદા કર્યો છે કે શું નેતૃત્વ માટેની ભારતની ઝુંબેશ દેશ દાવો કરે છે તેટલી શાંતિપૂર્ણ હશે?
આપખુદશાહી પ્રમોશન -
(6) મોદીની ભારતીય જનતા પાર્ટીએ ભારતનું ઉદારવાદ સાથેના પોતાના જોડાણને વધુને વધુ શંકાસ્પદ બનાવ્યું છે. ભાજપે એવી સંસ્થાઓને હોલો આઉટ કરી દીધી છે જે વડા પ્રધાનના વર્તનને ચકાસી શકે છે, જેમાં ભારતની નાગરિક અમલદારશાહીનું રાજનીતિકરણ કરીને અને તેની સંસદને પક્ષની પ્રાથમિકતાઓ માટે રબર સ્ટેમ્પમાં ફેરવવાનો સમાવેશ થાય છે. મોદી,પોતાની વિરુદ્ધની મીડિયા, શિક્ષણવિદો કે નાગરિક સમાજની ટીકા પણ સહન કરતા નથી. સરકારે, ઉદાહરણ તરીકે, 2023ની બીબીસી ડોક્યુમેન્ટરી પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ લાદી દીધો હતો જેમાં ગુજરાતના 2002ના ઘાતક કોમી રમખાણોમાં મોદીની ભૂમિકાની વિગતો આપવામાં આવી હતી.
(7)વિશ્વભરમાં લોકશાહીના ત્રણ સૌથી મોટા રેન્કિંગનું સંકલન કરતી સંસ્થાઓ - વી-ડેમ (લોકશાહીની જાતો) સંસ્થા, ફ્રીડમ હાઉસ અને ઇકોનોમિસ્ટ ઇન્ટેલિજન્સ યુનિટ-એ મોદીએ સત્તા સંભાળી ત્યારથી ભારતનો સ્કોર ડાઉનગ્રેડ કર્યો છે.
(8) બીજેપી રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ સાથે ઊંડી રીતે જોડાયેલી છે, જે એક સંસ્થા છે જેનો હેતુ ભારતને એક વિશિષ્ટ હિંદુ ઓળખ આપવાનો છે (અને જેનો મોદી સાથે ગાઢ સંબંધ છે). 1925 માં રચાયેલ, આરએસએસ ઇન્ટરવૉર યુરોપિયન ફાસીવાદી જૂથો પર આધારિત હતું અને એક સ્થાપકના શબ્દોમાં, "હિંદુઓના લશ્કરી પુનર્જન્મ" ને પ્રોત્સાહન આપવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ ધ્યેયનો મોહનદાસ ગાંધી અને નેહરુ દ્વારા સીધો વિરોધ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમણે ધર્મની સ્વતંત્રતા, વિવિધતાની ઉજવણી અને લઘુમતી અધિકારોનું રક્ષણ કર્યું હતું. તેથી જ કટ્ટરપંથી હિંદુ રાષ્ટ્રવાદી અને આરએસએસના સભ્યએ 1948માં ગાંધીની હત્યા કરી હતી. ( That is why a radicalized Hindu nationalist and RSS member assassinated Gandhi in 1948.)
(9) ભાજપના ઉદારવાદના સ્પષ્ટ પુરાવા હોવા છતાં, બિડેન વહીવટીતંત્રના ટોચના અધિકારીઓએ જાહેરમાં મોદી સરકારની ટીકા કરવાનું ટાળ્યું છે. તેના બદલે, તેઓએ 2021 માં બ્લિંકને કર્યું હતું તેમ, ઘોષણા કરીને ચિંતાઓને દૂર કરી દીધી છે, કે દરેક લોકશાહી એક અપૂર્ણ "પ્રગતિમાં કામ" કરે છે.જો બિડેન માને છે કે ભારતીય નીતિઓ વિશે કોઈપણ ચિંતા વ્યક્ત કરવાથી સંબંધોને ખૂબ નુકસાન થશે. આ ભય પાયાવિહોણો નથી. મોટાભાગના દેશોની જેમ, ભારતને પણ પોતાની ટીકા થાય તે પસંદ નથી, તેથી ફરિયાદોનું પ્રમાણિક પ્રસારણ સારું નહીં થાય. પરંતુ સદર વર્તમાન, કપટી અભિગમની લાંબાગાળે પોતાની કિંમત ચૂકવવી પડતી હોય છે.
(10) ભારત, તે વિશ્વનો સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ અને વૈશ્વિક દક્ષિણમાં અગ્રેસર છે. જ્યારે મોદી વોશિંગ્ટન સાથેના તેમના જોડાણનો ઉપયોગ તેમની લોકશાહી ઓળખને સળગાવવા માટે કરે છે અને હિંદુ ભારત એ "લોકશાહીની માતા" છે (જેમ કે તેમણે વોશિંગ્ટનની 2023 સમિટ ફોર ડેમોક્રેસી દરમિયાન જાહેર કર્યું હતું) તેમના સ્વ-સેવાકીય વર્ણનને મજબૂત કરવા માટે, તે દરેક જગ્યાએ ઉદારવાદને પાછું ખેંચે છે.
(11) ભારતની લોકશાહીના વખાણ કરવાથી બિડેન માટે સુરક્ષા અંગે નવી દિલ્હીને સહકાર આપવા માટે જરૂરી અમેરિકાના સ્થાનિક રાજકીય જોડાણો બાંધવાનું મુશ્કેલ બને છે. ઇવેન્જેલિકલ ક્રિશ્ચિયન જૂથો સહિત ઘણા શક્તિશાળી યુ.એસ. મત વિસ્તાર, લઘુમતીઓ સાથે ભારતના નબળા વર્તન, ધાર્મિક સ્વતંત્રતાઓ પરના બેફામ વાસ્તવિક રીતે તૂટી પડવાથી અને પ્રેસને ( Press) દબાવી દેવા અંગે ખૂબ જ ચિંતિત છે. ધ
ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સ અને ધ વોશિંગ્ટન પોસ્ટ, અન્ય ટોચના યુએસ મીડિયા આઉટલેટ્સ સાથે, આ મુદ્દાઓ પર વાર્તાઓ અને કૉલમ્સ એટલી વારંવાર ચલાવે છે કે ભાજપના નેતાઓ પ્રકાશનોને "ભારત વિરોધી" લેબલ કરવા માટે તેમના માર્ગમાંથી બહાર નીકળી ગયા છે. અને વોશિંગ્ટનમાં પ્રભાવશાળી વ્યક્તિઓ ભારતની ઉદાર નીતિઓ વિશે વધતી ચિંતા વ્યક્ત કરી રહી છે. તેમાં કશું ખોટું નથી.
ભાવાનુવાદ્ક- બીપિન શ્રોફ .
સૌજન્ય - Foreign Affairs. https://archive.ph/W6N5D
—---------------------------------------------------------------------
--
