આપણી રેશનાલીઝમ અંગેની સુઝ કે સમજશક્તી(પર્સેપ્શન) કેવી છે?

What's your perception of rationalism?

        આપણી રેશનાલીઝમ અંગેની સુઝ કે સમજશક્તી(પર્સેપ્શન) કેવી  છે?

        રેશનાલીઝમ એક વીચારસરણી છે. તે એક જીવન પધ્ધતી છે. સાથે સાથે તે એક દુન્યવી સત્ય(આધ્યાત્મીક     સત્ય નહી.)શોધવાનું સાધન છે. તેના પાયા ત્રણ છે. એક વૈજ્ઞાનીક અભીગમ, બે, ધર્મનીરપેક્ષ માનવવાદ( સેક્યુલર હ્યુમેનીઝમ) અને ત્રણ,માનવકેન્દ્રીત, (ઇશ્વર કેન્દ્રીત નહી) જગતનો દ્રષ્ટીબીંદુ. રાજ્ય, રાષ્ટ્ર, સમાજ કે ધર્મ, જાતી, જ્ઞાતી જેવા કોઇપણ કાલ્પનીક સમુહમાટે વ્યક્તીનું બલીદાન કે ભોગ લેવાય નહી તેવી વીચારસરણી.વૈજ્ઞાનીક જ્ઞાન આધારીત માનવીનું સશક્તીકરણ થાય તેવી વીચાર પધ્ધતી. હવે રેશનાલીઝમના ત્રણ પાયાઓને વીગતે સમજીએ.

     વૈજ્ઞાનીક અભીગમ એટલે શું?

(૧) રેશનાલીસ્ટ કોઇપણ બનાવ કે પ્રસંગને કોઇપણ જાતના પુર્વગ્રણ સીવાય ખુલ્લામનથી ( એન ઓપન માઇન્ડડેડ)પૃથ્થકરણ કરે છે. ધર્મ પુસ્તકમાં લખ્યું છે, નેતા, વડીલ કે મા–બાપ, શીક્ષક, કહેવાતા ગુરૂઓએ ઉપદેશ આપ્યો છે, માટે તે સત્ય તેવું રેશનાલીસ્ટ કયારેય સ્વીકારતો નથી. પરંપરાથી ચાલુ આવે છે, સમાજના બહુમતી લોકોએ રોજબરોજના જીવનમાં સ્વીકારી લીધું છે માટે સત્ય તેવું રેશનાલીસ્ટ ક્યારેય સ્વીકારતો નથી. તે પોતાની તર્કવીવેકબુધ્ધી આધારીત કારણની સર્વોપરીતાને સ્વીકારે છે. સત્ય શોધવાની તેની પધ્ધતી તટસ્થ, હકીકત કે પુરાવા આધારીત વૈશ્વીક હોય છે. આ રીતે રેશનાલીસ્ટે શોધી કાઢેલા સત્યો વૈજ્ઞાનીક પધ્ધતી આધારીત  હોવાથી જગતના કોઇપણ ખુણે વૈજ્ઞાનીક ઢબે પૃથ્થકરણ કરતા કોઇપણ માનવીના તારણોથી ક્યારેય જુદા હોઇ શકે નહી. જગતમાં બનતી કોઇપણ ઘટનાને વૈજ્ઞાનીક પધ્ધતી પ્રમાણે પૃથ્થકરણ કરવાથી તારણ જુદુ આવી શકે નહી. વૈજ્ઞાનીક જ્ઞાન આધારીત શોધી કાઢેલા સત્યો શાશ્વત હોય છે.  આ સત્યોનો આધાર તેના શોધકોથી પણ સંપુર્ણ સ્વતંત્ર અને નીરપેક્ષ હોય છે.  વૈજ્ઞાનીક સત્યો શોધનારના મૃત્યુ સાથે તેણે શોધેલા સત્યો ક્યારેય મૃત્યુ પામાતા નથી. જયારે ધાર્મીક ધર્મગુરૂઓના સત્યો કે ઉપદેશો તેમના મૃત્યુ સાથેજ મૃત્યુપામે છે. કારણકે તે બધાનો આધાર વૈજ્ઞાનીક અભીગમ હોતો નથી. તેમના તારણો સાબીત ન થઇ શકે તેવા અંગત તારણો પર આધારીત હોય છે. ધર્મગુરૂઓના સત્યોનો આધાર તેમની ધાર્મીક અંગત સત્તા હોય છે જેને વૈજ્ઞાનીક પધ્ધતીને આધારે તપાસી શકાતા નથી.આવા સત્યનો આધાર કુદરતી પરીબળોની સમજણને બદલે અલૌકીક (સુપરનેચરલ) પરીબળોમાં શ્રધ્ધા હોય છે.

વૈજ્ઞાનીક અભીગમનું પ્રેરકબળ અલૌકીક પરીબળોમાં સંપુર્ણ અવીશ્વાસ છે. રેશનાલીસ્ટને દ્રઢ વીશ્વાસ હોય છે કે આ વીશ્વમાં બનતી કોઇપણ કુદરતી ઘટનાને વૈજ્ઞાનીક નીયમોને આધારે સમજાવી શકાય છે. કદાચ જે કોઇ કુદરતી રહસ્યો આજે સમજાતા નથી તે વૈજ્ઞાનીક પધ્ધતી આધારીત માનવીય પ્રયત્નોથી આવતી કાલે ચોક્ક્સ સમજાશે. દરેક ઘટના કાર્યકારણના નીયમનું જ પરીણામ હોય છે. ભલે વ્યક્તીગત ધોરેણે તે સમજાય કે નહી. તેમાં કશું અલૌકીક કે દૈવી હોતું જ નથી. ખરેખર વૈજ્ઞાનીક જ્ઞાનને જાણવા માટે પધ્ધતી છે, તે મુક્ત અને ખુલ્લી હોય છે, તે જુનવાણી કે પ્રત્યાઘાતી ને બદલે પ્રગતીશીલ હોય છે. તે વૈશ્વીક અને સ્વસુધારાવાદી ક્ષમતા( સેલ્ફકરેક્ટીંગ) ધરાવતી હોય છે. તે ધારણાઓકે કલ્પનાઓ કરતાં પુરાવા આધારીત હોય છે.

મુદ્દા નંબર બે, ધર્મનીરપેક્ષ માનવવાદ અને ત્રણ માનવકેન્દ્રીત જગતનું દ્રષ્ટીબીંદુ હવે પછીની ચર્ચામાં.

--

Bipin Shroff


http://bipinshroff.blogspot.com/
shroffbipin@gmail.com

હવે ઓલવીન ટોફલર આપણી વચ્ચે નથી.(જન્મ. ૪–૮–૧૯૨૮– મૃત્યુ. ૨૭–૬– ૨૦૧૬)

        હવે ઓલવીન ટોફલર આપણી વચ્ચે નથી.(જન્મ. ૪–૮–૧૯૨૮– મૃત્યુ. ૨૭–૬– ૨૦૧૬)

આ પૃથ્વી પર લાખો નહી પણ કરોડો માનવીઓ આવીને જતા રહ્યા. પણ કેટલાક પોતાના કાર્યો અને ખાસ કરીને વીચારોની એવી અસર મુકીને જાય છે કે જે સમયાતીત હોય છે.ઓલવીન ટોફલર તેમાંના એક હતા. તેઓએ માનવ જાતને પોતાના ત્રણ પુસ્તકો, ફ્યુચર શોક(૧૯૭૦), થર્ડ વેવ(૧૯૮૦) અને પાવર શીફ્ટ (૧૯૯૦) લખી, પ્રકાશીત કરીને જબ્બરજસ્ત સમૃધ્ધ બનાવી દીધી છે. સદર પુસ્તકોની નકલો લાખો નહી પણ કરોડોમાં પ્રકાશીત થઇ છે. જે હજુ વેચાય અને વંચાય પણ છે. વીશ્વની ઘણી બધી ભાષાઓમાં તે પુસ્તકોનું ભાષાંતર થયું છે. આ ત્રણ ચોપડીઓમાં ( Trilogy of Best-seller books) ટોફલરે ખાસ કરીને વૈશ્વીક ઔધ્યોગીક સમાજ કેટલી બધી ઝડપથી બદલાઇ રહ્યો છે તેનાં પૃથ્થકરણો બતાવીને, વાંચકના મનને સતત સત્ય આધારીત અસહ્ય આઘાતો આપીને વૈચારીક રીતે ભવીષ્યમાં આવતા પરીવર્તનોને સમજવા દીશાહીન બનાવી દીધો છે.

તે ભવીષ્યવેત્તા(futurist) તો હતો જ. પણ સાથે સાથે તેઓએ ભવીષ્યના સમાજ અને માનવ જીવનના દરેક ક્ષેત્રોમાં આવી રહેલા ઘોડાપુર પરીવર્તનોની નાડીના ધબકારા,(તેણે વર્તમાન પ્રવાહો અને ઘટનાઓનું વીગતે વાસ્તવીક, પુર્વગ્રહ વીનાનો, માહીતીનો ભંડાર એકત્ર કરીને,) ઓળખી કાઢયા હતા. આ બધા પ્રવાહોની દીશા કઇ છે તે પણ તેઓએ સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે. ઉભરી રહેલા સુપર ઔધ્યોગીક સમાજને અનુકુળ  જુની કૌટુંબીક, સામાજીક,શૈક્ષણીક, ધાર્મીક, આર્થીક, રાષ્ટ્રીય અને રાજકીય સંસ્થાઓ પોતાના અપરીવર્તનશીલ ( Resistance to change attitude & actions) લક્ષણોને કારણે ઝડપથી મૃતપાય થઇ રહી છે તેની વીગતે નોંધ પણ તૈયાર કરી છે. નવા સમાજને અનુકુળ નવી સંસ્થાઓના માળખાઓ, મુલ્યો અને અરસપરસના વહેવારો કેવા હશે, તેના પ્રવાહોનો સ્પષ્ટરીતે ટોફલરે નીર્દેશ કરેલો છે. વધુ ચર્ચા નહી કરતાં તેના ત્રણ પુસ્તકોના અગત્યના તારણોને સમજીએ અને માણીએ.

(૧) ફ્યુચર શોક (૧૯૭૦)– આ પુસ્તકમાં ટોફલરે ઔધ્યોગીક સમાજમાં કયા કયા પરીવર્તનો આવી રહ્યા છે અને તેમાંથી સર્જાતા આઘાતો–પ્રત્યાઘાતો સાથે માનવ જાત કેવી રીતે અનુકુલન સાધી રહી છે તે વીગતે સમજાવ્યું છે. ૨૧મી સદીમાં વીશ્વમાં રાષ્ટ્રો વચ્ચેની સીમાઓ કેવી રીતે આવી રહેલા પરીવર્તનોને આધારે તુટતી જશે તે સમજાવ્યું છે. કૃષી સંસ્કૃતી અને ઔધ્યીગીક સમાજે પેદા કરેલા તમામ મુલ્યોને ફગાવી વૈશ્વીક સમાજ અને સંસ્કૃતી ની રચના કરવા કયા કયા નવા નવા પરીવર્તનોનું સર્જન  થઇ રહ્યું છે તેની વીગતે માહીતી આપી છે. આ બધા તારણોની અધીકૃતતા અને સત્ય સાબીત કરવા ટોફલરે વાંચનાર પાસે માહીતીઓનો વીશાળ ગંજ ખડકી દીધો છે.

      તેની દલીલ છે કે માનવજાતને શીકાર યુગે પેદા કરેલ સંસ્કૃતીમાંથી કૃષીસંસ્કૃતી તરફ આવતાં હજારો વર્ષ નીકળી ગયાં. ત્યારબાદ માનવજાતને કૃષીસંસ્કૃતીના પ્રથમ મોજામાંથી બહાર નીકળતાં દસ હજાર વર્ષ લાગ્યા. પણ તેનું બીજું મોજું જેને ટોફલર 'ઔધ્યોગીક મોજા' તરીકે ઓળખાવે છે તે તો ફ્કત ત્રણસો વર્ષ સત્તરમી સદીથી શરૂ કરીને વીસમી સદીની ૧૯૫૦ની સાલ સુધી જ ચાલ્યું હતું. હવે ત્યાર પછી શરૂ થયેલું ત્રીજુ મોજુ (થર્ડ વેવ) જે માહીતી. કમ્પ્યુટર, અને ડીજીટલ યુગ તરીકે ઓળખાય છે તેણે તો પોતાના પરીવર્તનોની ઝડપ એટલી બધી વધારી દીધી છે કે તેનો સમગ્ર અંદાજ કાઢવો જ માનવીય સ્તરપર અસંભવ બની ગયું છે. ટોફલરે તેને ' ખુબજ ટુંકા સમયમાં અમાપ પરીવર્તનો' ના મોજા( Too much change in too short time ) તરીકે ઓળખાવ્યું છે.

તેનું બીજું તારણ છે કે આ પરીવર્તનોમાંથી પેદા થયેલ સમાજ કોઇ કાળે પાછો કૃષી કે ઓધ્યોગીક સમાજની સંસ્કૃતી તરફ જઇ શકે તેમ નથી. એટલે કે આ પરીવર્તનોની અસરો કાયમી છે. જે લોકો પરીવર્તનના આઘાતોને( ફ્યુચર શોકસ) સમજીને અનુકુળ થશે તે જ પોતાનું અસ્તીત્વ ટકાવી શકશે. સમાજ પરીવર્તનનું એન્જીન, ટેકનોલોજી બની ગઇ છે. જ્યારે તેનું બળતણ કે ઇંધન( ફ્યઅલ) જ્ઞાન બની ગયું છે.( The Engine is technology and knowledge is not power but fuel of it) ફયુચર શોક પુસ્તકના તારણો આપણને ડરામણા લાગે તેવા છે પણ સાથે સાથે આપણને તેનો અભ્યાસ આવી રહેલા પડકારો સામે સભાન અને સજ્જ પણ બનાવે છે.

(૨) થર્ડ વેવ (૧૯૮૦) ત્રીજુ મોજું– માનવ સંસ્કૃતીના વીકાસને ટોફલરે સરળ રીતે સમજાવવા માટે ત્રણ સમય કાળમાં વહેંચી નાંખ્યો છે. કૃષી મોજું, ઔધ્યોગીક મોજું અને માહીતી  મોજું. દરેક મોજાનો સમય ગાળો, તેમાં પેદા થયેલી તમામ પ્રકારની સંસ્થાઓ, તેમાં વીકસેલા માનવ મુલ્યો અને સંબંધો વગેરે સરળતાથી સમજાવ્યું છે.. દરેકના સમય ગાળાને સમજાવવા માટે વાપરવામાં આવતા, બળદ કે ઘોડાકે માનવ શ્રમની મદદથી શોધાયેલા ઓજારો, બળતણના સ્રોત્રો દા.ત કૃષી સમયમાં લાકડું અને કોલસો, ઓધ્યોગીક યુગમાં બળતણનું સાધન કોલસો, ખનીજ તેલ,વીજળી અને માહીતી યુગમાં સુર્ય પ્રકાશ, પવનની ઝડપ, દરીયાઇ મોજા અને અણુશક્તી. વાહનની ઝડપમાં વધુમાં વધુ ઘોડાના ઉપયોગ દ્રારા કલાકના ૨૦ માઇલ અને હવે હવાઇ જહાજ, રોકેટ વી.. ની ઝડપ સેંકડમાં મપાય છે. ત્રીજા મોજામાં માનવ સંસ્કૃતી વધારે શાણી, અન્ય માનવો પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ અને સહીષ્ણુતો ખરીજ, વધુ સુઘડ,અને માનવ મુલ્યોને જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાં ઉજાગર કરતો માનવ સમુદાય  (Emerging characters of third wave civilization- more sane, sensible, sustainable, descent and democratic) હશે. ત્રીજા મોજામાં પરીવર્તનના પરીબળો એટલા બધા શક્તીશાળી હશે કે સમાજના બધા અંગોમાં ઉપરછલ્લા નહી(not cosmetic changes but revolutionary changes) પણ મુળભુત ફેરફારોનું સર્જન કરશે. ત્રીજા મોજાની સુચીત સંસ્થાઓમાં ટોફલરે આધુનીક સર્વસાધનોથી સંપન્ન 'ગ્લોબલ વીલેજ અને ઇલક્ટ્રોનીક કોટેજ 'ના ખ્યાલને વીકસાવ્યો છે. આ ત્રીજા મોજાના પરીવર્તનના વાહક તરીકે  ટોફલરે વૈજ્ઞાનીક જ્ઞાન આધારીત યાંત્રીક ક્રાંતી( સાયન્ટીફીક ટેકનોલીજીકલ રેવોલ્યુશન)ને ગણયુ છે. લેખકના મત મુજબ આ ત્રીજુ મોજું આધુનીક સમાજમાં થોડાક જ દાયકામાં પુરુ થઇ જવાનું છે.આજે આપણે બધા મૃતપ્રાય થતી સામાજીક સંસ્કૃતીની છેલ્લા પેઢી છીએ. સાથે સાથે થર્ડવેવે પેદા કરેલી નવી પેઢીના મશાલચીઓ પણ છીએ.

(૩)પાવર શીફ્ટ (૧૯૯૦)– ટોફલરે પોતાના આ પુસ્તકમાં સત્તાના ખ્યાલની નવી વીભાવનાનું( He defined the new revolutionary concept of power) સર્જન કર્યુ છે. સામાન્ય રીતે સત્તા કે પાવર એટલે નાણાંકીય સત્તા, રાજકીય સત્તા, સામાજીક કે ધાર્મીક વડા તરીકેની સત્તા. આ માહીતી, કમ્પ્યુટર અને ઇન્ટરનેટના યુગે સત્તાને જ્ઞાનની સત્તા તરીકે મુકી દીધી છે. જે વ્યક્તી કે સમાજની પાસે આધુનીક જ્ઞાન મોટાપાયે સરળતાથી ઉપલબ્ધ હશે તેની પાસે ૨૧મી સદીનું સુકાન હશે. સમાજના દરેક અંગોનો વ્યવહાર આધુનીક જ્ઞાન આધારીત બની ગયો છે.

ટોફલરની ' ફ્યુચર શોક'થી શરૂ થયેલી આ ત્રીવેણી પુસ્તક શ્રેણી થર્ડવેવ પછી પાવર શીફ્ટ નામના પુસ્તકે આવીને પોરો ખાધો છે. તે લગભગ છેલ્લા પચ્ચીસ વર્ષના અથાગ પ્રયત્નોનું પરીણામ છે.આ ત્રણેય પુસ્તકોને કોઇ સતત જોડતી સાંકળ હોય તો તે લેખકે વીકસાવેલો 'પરીવર્તન કે ચેંજ' નો ખ્યાલ છે. તેની પાછળ કામ કરતા પરીબળોની આખી સાંકળના એકે એક અંકોડામાં જ્ઞાન–વીજ્ઞાન અને માહીતીના ઢગલાબંધ પુરાવા આપણી સમક્ષ ખડકી દીધા છે. મારૂ તારણ છે કે કદાચ આટલી સરળ રીતે આધુનીક પરીબળોએ પેદા કરેલ પરીવર્તનોને હકારાત્મક અને સંપુર્ણ આશાવાદ સાથે સમજાવવાનું કામ તો ઓલવીન ટોફલર જ કરી શકે.

ઓલવીન ટોફલરના વીચારોની અસરો–

 વીશ્વભરમાં ટોફલરના વીચારોથી ખુબજ પ્રભાવીત થયેલા લોકોની સંખ્યા હજારોમાં નહી પણ કરોડોમાં છે. સને ૨૦૦૦ની સાલમાં વીશ્વ મેનેજમેંટ કનસ્લટન્ટ સંસ્થાએ ટોફલરને વીશ્વના બીઝનેસ જગતને વૈચારીક રીતે અસર કરેલ ૫૦ મહાન વ્યક્તીઓમાંથી તેનું સ્થાન ૮મું મુક્યું હતુ. ટોફલરનું ભવ્ય સન્માન જપાન. દક્ષીણ કોરીયા, ચીન અને સીંગાપુરમાં થયુ હતું. સામ્યવાદી ચીન જેણે એક સમયે ટોફલરના પુસ્તકો પર પ્રતીબંધ મુક્યો હતો તે ચીનમાં માઓત્સે તુંગના પુસ્તકો પછી ટોફલરના પુસ્તકો વંચાય છે. અને કોમ્યુનીસ્ટ પાર્ટી ઓફ ચાઇના એ જાહેરે કર્યુ છે , પોતાના દેશના વીકાસ માટે કાર્લ માર્કસના 'દાસ કેપીટલ ' સાથે ઓલવીન ટોફલરના આ ત્રીવેણી પુસ્તક સમુહની અસરો લેશ માત્ર ઓછી નથી. રાજકીય રીતે વીશ્વના અસરકારક નેતાઓમાં જેમની ગણના થાય છે તેવા રશીયાના મીખાઇલ ગોર્બેચોવ, ભારતના શ્રીમતી ઇંદીરા ગાંધી, હ્યુગો ચેવાઝ, એઓલ કું ના સ્ટીવ કેસ અને મેક્સીકન અબજોપતી કાર્લોસ સ્લીમ ટોફલરના વ્યક્તીત્વ અને વીચારોના ચાહકો (ફેન) હતા. તેણે ઘણીવાર જણાવ્યું હતું કે તે આ સદીનો પયગંબર કે ભવીષ્યવેત્તા નથી. પણ તેણે આ ક્ષેત્રમાં સંશો!ધન કરીને એટલી માહીતી એકત્ર કરી હતી કે જેને કારણે તે આવતીકાલના પ્રવાહો અને તેની દીશાઓને સમજવામાં સફળ થયો છે.

ઓલવીન ટોફલરના કેટલાક સદાબહાર અવતરણો–

(૧) ૨૧મી સદીમાં અભણ (ઇલલીટેરેટ) એને કહેવાશે જે જુનું ભણેલું ભુલતો નથી અને નવું શીખતો નથી.

(૨) ટેકનોલોજીનો હેતુ ફક્ત પૈસા પેદા કરવાનો નથી પણ તેનાથી વીશ્વને બદલવાનો છે. આવી માન્યતા કેલીફોર્નીયા રાજ્યની સીલીકોન વેલીના સંચાલકો જેવાકે બીલ ગેટસ અને માર્ક ઝુકરબર્ગમાં પેદા કરી શક્યો.

અગત્યની નોંધ– ગુજરાત મુંબઇ રેશનાલીસ્ટ એસોશીયેશનના ઉપક્રમે તારીખ ૨૨મી નવેંબરના ૨૦૧૪ રોજ આશરે ૨૦ માસ પહેલાં 'ઓલવીન ટોફલરના ત્રણ પુસ્તકો ફ્યુચર શોક, ધી થર્ડ વેવ અને પાવર શીફ્ટ' પર એક પરીસંવાદનું આયોજન અમદાવાદમાં ગુજરાત વીધ્યાપીઠના અહીંસા શોધ ભવનમાં કરવામાં આવેલું હતું. મુખ્ય વક્તાઓ હતા (૧) ડૉ અનીલ પટેલ આર્કવાહીની માંગરોલ, (૨) પ્રો. હેમંત શાહ અમદાવાદ, (૩) પ્રો. ધવલ મહેતા, અમદાવાદ, (૪) રજની દવે, તંત્રી, ભુમીપુત્ર, વડોદરા. સમગ્ર પરીસંવાદનું સંકલન બીપીન શ્રોફે કરલું હતું.

 

 

 

 

 

--

Bipin Shroff


http://bipinshroff.blogspot.com/
shroffbipin@gmail.com

સને ૧૯૭૫ની કટોકટીમાં લાદવામાં આવેલી પ્રેસ પ્રી– સેન્સરશીપને એડવોકેટ શ્રી ચંદ્રકાંત દરૂએ પડકારી હતી..

 સને ૧૯૭૫ની કટોકટીમાં લાદવામાં આવેલી પ્રેસ પ્રી– સેન્સરશીપને એડવોકેટ શ્રી ચંદ્રકાંત દરૂએ પડકારી હતી..

પુર્વભુમીકા–

દેશમાં સને ૧૯૭૫માં ૧૨ મી જુનના રોજ બે ઐતીહાસીક બનાવ બન્યા હતા.

  (૧)  ઉત્તરપ્રદેશની અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટે દેશના વડાપ્રધાન શ્રીમતી ઇંદીરા ગાંધીની રાયબરેલીની સંસદસભ્ય તરીકેની ચુંટણીને આ દીવસે અમાન્ય જાહેર કરી હતી.          (૨)બીજુ, આજ દીવસે ગુજરાતમાં કોંગ્રેસ પક્ષને હરાવીને ' જનતા મોરચો' બાબુભાઇ જશુભાઇ પટેલ'ના નેતૃત્વમાં વીજયી થઇને સત્તાપર આવ્યો હતો.    

            શ્રીમતી ગાંધીએ હાઇકોર્ટના ચુકાદાને સ્વીકારીને રાજીનામું આપવાને બદલે ૨૫મી જુનની કાળીરાત્રીએ દેશમાં આંતરીક કટોકટી દાખલ કરી દીધી. જયપ્રકાશ નારાયણ, મોરારજી દેસાઇ અને બીજા ઘણા બધા નેતાઓ સાથે કુલ મળીને આશરે ૧,૫૦,૦૦૦ લોકોને ગુજરાત અને તામીલનાડુ સીવાયના દેશના બાકીના બીજા રાજયોમાંથી 'મીસા' હેઠળ જેલમાં પુરી દીધા. કારણ એવું બતાવવામાં આવ્યું કે આ બધા માણસો જે.પી. ના નેતૃત્વ હેઠળ દેશની કાયદેસરની સરકારને ઉથલાવવાનું ષડયંત્ર ગોઠવી રહ્યા હતા. દેશમાં આંતરીક રીતે અંધાધુધી ફેલાવવાનું કાવતરૂ કરી રહ્યા હતા. લશ્કર અને પોલીસને સરકારનો હુકમનો અનાદર કરવા ઉશ્કેરી રહ્યા હતા. ૨૬મી જુન સને ૧૯૭૫ના દીવસે શ્રીમતી ગાંધીની સરકારે ખાસ વટહુકમ બહાર પાડયો કે સમગ્ર દેશના કોઇપણ વર્તમાન પત્રોએ સરકારે નીમેલા સેન્સર અધીકારીની પુર્વમંજરી સીવાય( પ્રી– સેન્સરશીપ) કોઇપણ સમાચાર પ્રસીધ્ધ કરવા નહી. જો કોઇ પ્રેસ આવા પુર્વમંજુરી સીવાયના સમાચારો પ્રકાશીત કરશે તો તેની બધી નકલો અને આવા સમાચાર પ્રસીધ્ધ કરનાર પ્રેસને પણ જપ્ત કરી લેવામાં આવશે.દીલ્હીના અખબારો પોતાની દૈનીક આવૃત્તી બહાર ન પાડી શકે માટે, કેટલીક પ્રેસનો વીજળીનો પુરવઠો કાપી નાંખવામાં આવ્યો હતો. રાતોરાત દેશના નાગરીકોના પાયાના બધાજ સ્વતંત્ર અધીકારોને સરકારની એડી નીચે કચડી નાંખવામાં આવ્યા.શ્રીમતી ઇંદીરા ગાંધી એ પોતાની સત્તા ટકાવવા  દેશને  અંધારપેટમાં ફેરવી નાંખ્યો હતો.

સારાય દેશમાં તે દીવસોમાં ગુજરાતએ મુખ્યમંત્રી બાબુભાઇ પટેલની જનતા સરકારને કારણે 'સ્વતંત્રતાનો ટાપુ' બની ગયો હતો. આવા સંજોગોમાં ગુજરાતમાં માનવ અધીકારો અને મજુરોના હક્કો માટેના આ જીવન લડવૈયા, ક્રાંતીકારી વીચારક માનવેન્દ્રનાથ રોયની રેડીકલ હ્યુમેનીસ્ટ ચળવળના અગ્રણી અને ગુજરાત હાઇકોર્ટના એડવોકેટ શ્રી ચંદ્રકાંત દરૂએ એક રાષ્ટ્રીય પરીષદ(કોન્ફરન્સ)નું તા. ૧૨–૧૦–૧૯૭૫ના રોજ અમદાવાદ મુકામે આયોજન કર્યું.રાષ્ટ્રીય કક્ષાની જયપ્રકાશજીના ચેરમેન અને સેક્ર્ટરી જસ્ટીસ વી. એમ. તારકુંડેની સક્રીય પ્રયત્નોથી સ્થાપાયેલી સંસ્થા 'નેશનલ સીવીલ લીબર્ટીઝ યુનીયન'  'નાગરીક સ્વાતંત્ર્ય સંગઠન'ની પરીષદ( કોન્ફરન્સ)નું આ ખાસ અધીવેશન જયપ્રકાશજી જેલમાં હતા ત્યારે ભરાયું હતું. આ પરીષદમાં હાજર રહેનારા મુખ્ય મહેમાનો હતા, નીવૃત, ચીફ જસ્ટીસ,સુપ્રીમ કોર્ટ ઓફ ઇંડીયા, શ્રી જે.સી. શાહ, મુંબઇ હાઇકોર્ટના ચીફ જસ્ટીસ શ્રી, એમ સી. ચાગલા, જસ્ટીસ વી.એમ તારકુડે, યંગ ટર્ક અને સંસદ સભ્ય, મોહન ધારીઆ, વગેરે. શ્રી.એમ. સી. ચાગલા આ પરીષદના મુખ્ય વક્તા હતા. શ્રી ચાગલા સાહેબનું વ્યાખ્યાન ગાંધી– વીનાબા વીચારસરણીને સંપુર્ણ વરેલા અને સત્તાકીય રાજકારણથી જોજન દુર એવા 'ભુમીપુત્ર' નામના માસીકના તંત્રીશ્રી,ચુનીભાઇ વૈદ્યે વડોદરાથી સેન્સરરની પુર્વ મંજુરી સીવાય પ્રકાશીત કર્યું. સેન્સરરે તે માસીકના બધા અંકો જપ્ત કરી દીધા અને પ્રેસને સીલ મારી દીધુ.

આ કારણસર પ્રી– સેન્સરશીપના હુકમને 'ભુમીપત્ર'ની તરફેણમાં ગુજરાત હાઇકોર્ટમાં એડવોકેટ શ્રી ચંદ્રકાંત દરૂએ પડકાર્યો હતો. અને સાબીત કર્યું હતું કે લોકશાહી દેશમાં આવી પ્રેસની સ્વતંત્રતાને ખુંચવી ન લેવાય. ગુજરાત હાઇકોર્ટની બે ન્યાયાધીશોની બનેલી ડીવીઝન બેન્ચે આ ચુકાદો સર્વાનુમતે આપ્યો હતો. આ સીમાવર્તી ઐતીહાસીક ચુકાદો આપનાર સન્માનીય ન્યાયીધીશો હતા શ્રી જસ્ટીસ જે.બી. મહેતા અને શ્રી એસ. એચ. શેઠ. જેમની બદલી સદર ચુકાદાબાદ દેશના જુદા જુદા ખુણાના બેરાજયોમાં સરકારની સુચનાથી ન્યાયતંત્રે કરી હતી.                                                                                                    શ્રીમતી ગાંધી સરકારની એક વધુ તુમાખી જુઓ– ગુજરાત હાઇકોર્ટનો આ ચુકાદો અક્ષરસહ અંગ્રેજીમાં પ્રકાશીત (ગાંધીજી દ્રારા સ્થાપવામાં આવેલી) નવજીવન પ્રેસ, અમદાવાદે કર્યો હતો. જેની બધી નકલો અમદાવાદના નારણપુરા પોલીસ સ્ટેશના વડાએ જપ્ત કરી  દીધી હતી. કટોકટી પાછી ખેંચાયા પછી તે નકલો પરત મળતાં નવજીવન પ્રેસના તે સમયના નીયામક શ્રી જીતેન્દ્રભાઇ દેસાઇ પાસે મેં એક કોપી માગતાં તેઓએ મને સપ્રેમ ભેટ આપેલી હતી. આ ન્યાયી ચુકાદાના કુલ ૧૧૯ પાનાં છે.આ કેસના ચુકાદાવાળી સંપુર્ણ મેટર આજના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને આર આર એસ સુપ્રીમો મોહનભાગવતની જુગલબંધી જે દીશામાં દેશને લઇ જઇ રહી છે, તેના બધા ખુલ્લા અને છુપા પ્રવાહોને સમજવા અત્યંત અનીવાર્ય છે. તે માટે આ ઐતીહાસીક ચુકાદામાંથી ખાસ અગત્યના ફકરાઓ ઓગસ્ટ મહીનાની પહેલી તારીખથી 'ફેસબુક'માં આપવાના શરૂ કરીશું. દરરોજ અમે ફક્ત એક અગત્યના ફકરાનો ભાવાનુવાદ કરીને મુકવાના છીએ. જયાં સુધી ચાલે ત્યાં સુધી ખરૂ. (લખ્યા તા. ૩૧–૭– ૨૦૧૬).

તંત્રી નોંધ–શ્રી દરૂ સાહેબનું આ જન્મ શતાબ્દી વર્ષ છે. (જન્મ ૧૯૧૬–મૃત્યુ ૧૯૭૯) શ્રીદરૂ સાહેબની સ્મૃતીમાં બનાવેલા ટ્રસ્ટના આર્થીક સહકારથી વૈશ્વીક માનવવાદ માસીકનો જન્મ આશરે ૨૫ વર્ષ પહેલાં થયો હતો. જે આજે માનવવાદ માસીકના નામે ચાલે છે.આ પ્રસંગે અમો માનવવાદ માસીકના તંત્રી શ્રી દરૂ સાહેબ અને તેમની સ્મૃતીમાં બનાવેલ ટ્રસ્ટનો ખુબજ આભાર માનીએ છીએ.શ્રી દરૂ સાહેબની શ્રધ્ધાંજલીના ભાગ રૂપે ગુજરાતની પ્રજા સમક્ષ આ ઐતીહાસીક ચુકાદાના અગત્યના મુદ્દ્ઓ રજુ કરી એ છીએ..

(૧) જસ્ટીસ એમ સી ચાગલાના પ્રવચનની નોંધ–

' When the night is darkest, the dawn is not far. Darkness shall go and light shall come'.I may not probably be alive to see the glow of that dawn but I am confident that all of you will enjoy it.

( જયારે રાત્રીનો અંધકાર ચોતરફ ગાઢા પ્રમાણમાં ફેલાઇ ગયો હોય છે ત્યારે સવાર થવાની બહુવાર હોતી નથી. અંધારૂ ચોક્કસ જશે અને પ્રકાશ ફેલાશે. પરંતુ તે વહેલી સવારના પ્રકાશનું કીરણ જોવા હું કદાચ જીવીત નહી હોંઉ. પણ મને પુરો આત્મવીશ્વાસ છે કે તે પ્રકાશના પરીણામો તમે બધા સરસ રીતે માણી શકશો.)

શ્રી ચાગલા સાહેબના પ્રવચનનો મુખ્ય હાર્દ હતો કે ' સરકાર કે સત્તાધીશ, પ્રજાનો લોકશાહી ઢબે વીરોધ કરવાનો અધીકાર છીનવી લઇ શકે નહી.' તેથી તેઓએ પોતાની પુર્વતૈયારી વીનાના (ઇક્સટેમ્પરી) પ્રવચનમાં જણાવ્યું કે ' હું દીલ્હી સરકારના ત્રણ પગલાંનો સખ્ત વીરોધ કરૂ છું એક કટોકટીની જાહેરાત (પ્રોક્લેમેશન ઓફ ઇમરજન્સી).બે કોઇપણ કારણ વીના હજારો લોકોની અટકાયત કરી જેલમાં પુરી દેવાના અને ત્રણ,પ્રી–સેન્સરશીપ, પ્રેસ–મીડીયા વી. એ પ્રકાશન કરતાં પહેલાં જે તે પ્રકાશન કરવાની મંજુરી લેવાની. તેઓનું વ્યક્તવ્ય ભલે તત્કાલીન હતું પરંતુ તેમાં ભારોભાર ઉચ્ચકક્ષાના સંસ્કારો અને ખુબજ લાગણીસભર અને બીલકુલ નીષ્પક્ષપાતી (જયુડીશલ માઇન્ડ) હતું. છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી દેશના નાગરીકો જે  નાગરીક અધીકારો ભોગવતા હતા તેના ઉપરનું એકાએક નીયંત્રણ અક્ષમ્ય છે.તેઓ પોતાના પ્રવચનમાં વારંવાર ગાંધીવાદી મુલ્યોને ઉજાગર કરતા હતા.ગાંધી મુલ્યો પ્રમાણે ધ્યેય ગમે તેટલો સારો હોય પણ તે પ્રાપ્ત કરવાના સાધનો પણ પ્રામાણીક જ હોવા જોઇએ તેવું શ્રી ચાગલા સાહેબનું કહેવાનું હતું. આજના રાજકારણીઓ ગાંધીના નામના સોંગદ લે છે અને દરરોજના રાજકારણમાં તેમના ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવાના સાધનો બીલકુલ શુધ્ધ હોતા જ નથી. ધ્યેય તમારો ગમે તેટલો સારો હોય પણ તે પ્રાપ્ત કરવાના સાધનો જો ખરાબ હોય તે મને બીલકુલ માન્ય નથી.માટે હું દીલ્હી સરકરના ઉપરના ત્રણ પગલાં ને કારણે સખ્ત વીરોધ કરૂ છું. જે દીવસે સત્તાધીશો શાંત પ્રતીકાર કરવાના અધીકારને રાજદ્રોહ તરીકે મુલવશે તે દીવસે લોકશાહી રાજયવ્યવસ્થાનો મૃત્યુઘંટ વાગશે. કારણકે આપખુદ કે જુલ્મી સરકાર પોતાની ઉપરની ટીકા કે મુલ્યાંકનને હંમેશાં રાજદ્રોહ તરીકે મુલવીને વીરોધીઓને સખ્ત સજા ફટકારે છે. 

મારા મત મુજબ આપખુદશાહી કે સરમુખત્યારશાહીના બધાજ રાજકીય સ્વરૂપોમાં જો સૌથી વધારે ખરાબ હોય તો તે બંધારણીય સરમુખત્યારશાહી હોય છે. કારણકે તેમાં સૌથી વધારે છેતરપીંડી ભ્રામકરીતે છુપાયેલી (મોસ્ટ ડીસેપ્ટીવ) હોય છે. આવી બંધારણીય સરમુખત્યારશાહી એવું સાબીત કરે છે કે દેશમાં બધું બંધારણ મુજબ જ ચાલે છે.તેથી તેની સામે પ્રતીકાર કરીને પરીવર્તન લાવવું સહેલું નથી....... વ્યક્તી ગમે તેટલો મોટો કેમ ન હોય પણ તે પોતાની સરખામણી રાષ્ટ્ર સાથે કરીને એમ ન કહી શકે કે હું જ રાષ્ટ્ર છું. (ઇંદીરા ઇઝ ઇંડીયા, એન્ડ ઇંડીયા ઇઝ ઇંદીરા.) આપણું રાષ્ટ્ર અમાપ મુશ્કેલીઓમાંથી પસાર થઇને બહાર આવ્યું છે.અને પોતાનું અસ્તીત્વ ટકાવી રાખ્યું છે. આજની શ્રીમતી ગાંધીએ નાંખેલી કટોકટીના પડકારમાંથી પણ તે બહાર આવશે જ તેવો મને વીશ્વાસ છે.

શ્રી ચાગલા સાહેબનું પ્રવચન પ્રેસ માટે તૈયાર કરનાર રીપોર્ટર પ્રો દીનેશ શુક્લનું તારણ હતું કે ' સભાગૃહમાં હાજર રહેલ દરેક પ્રેક્ષકને એમ મહેસુસ થતું હતું કે સાહેબના પ્રવચનમાં તેની લાગણીઓનો  સતત પડઘો સંભળાય છે. 'સાંભળનારા અને બોલનાર વચ્ચે અદભુત એકરૂપતાનું બંધન જોડાઇ ગયું હતું.

આ નાગરીક સ્વાતંત્રય સંગઠનની પરીષદમાં ગુજરાત હાઇકોર્ટની આજ ડીવીઝન બેન્ચનામાનનીય ન્યાયાધીશ શ્રી એસ. એચ. શેઠ સભાગૃહમાં પ્રેક્ષક તરીકે હાજર રહ્યા હતા. તેની સામે સરકારી વકીલે કૃષ્ણકાંત વખારીયાએ એવી દલીલ કરી હતી કે ' તે એક સાંભળનાર હોવાથી આ બેન્ચમાં કેસ ચલાવવા સક્ષમ નથી.'

વધુ તારીખ ૨જી ઓગસ્ટે ૨૦૧૬ના દીવસે..

(2) જે ન્યાયાધીશ ' સીવીલ લીબર્ટીઝ કોન્ફરન્સ' માં શ્રોતા તરીકે હોય તે આ કેસ સાંભળી શકે ખરા?

શ્રી એસ. એચ. શેઠ સાહેબ તે પરીષદમાં શ્રોતા તરીકે ગયા હતા. સરકારી વકીલે એવો આક્ષેપ નથી મુક્યો કે તેઓને મારી ન્યાયીક પ્રતીબધ્ધતામાં(જયુડીસીઅલ ઇન્ટીગ્રીટી) વીશ્વાસ નથી. શ્રી શેઠ સાહેબનો મત હતો કે તે નીચેના કારણોસર ચોક્કસ આ પીટીશન સાંભળી શકે.

(1)    કોઇપણ કોન્ફરન્સમાં શ્રોતા તરીકે સાંભળવા જવાથી એવું કેવી રીતે માની લેવાય કે તેમાં રજુ થયેલા વીચારોને મારો ટેકો છે.  તેમાં મેં બોલીને મારો વીચારો રજુ કર્યા હોય તો જુદી વાત છે.

(2)    નાગરીક સ્વતંત્રતા તો લોકશાહી જગતની દેન છે. તેને કોઇ આ પક્ષ કે બીજા પક્ષ સાથે કોઇ સંબંધ હોતો નથી.

(3)     ન્યાયાધીશ, કોર્ટની બહાર, સર્વે બાજુથી અને જુદા જુદા અભીપ્રાયો સાંભળી શકે છે. તેનો અર્થ એ નથી કે તેણે જે સાંભળ્યું હોય તેનાથી તેનો પુર્વગ્રહ બંધાઇ જાય છે. તે રેડીયો સાંભળે છે. ટી વી, જુએ છે. દૈનીક પેપરો, ચોપડીઓ વાંચે છે. તેનાથી કયારેય એવું તારણ કાઢી શકાય નહી કે તે બધું જાણી, વાંચી વી.થી પોતાનો અભીપ્રાય બાંધે છે. ન્યાયાધીશો પાસે ફોતરામાંથી દાણા છુટા પાડવાની, એટલે કે સાચું શું છે અને ખોટું શું છે તે નક્કી કરવાની ક્ષમતા પુરેપુરી હોય છે.  જે ન્યાયાધીશોમાં આવી ક્ષમતા ન હોય તે, તે પોસ્ટમાટે  લાયક નથી એમ જ કહેવાય. તે બધાને છેતરીશકાય તેવા ભોળા કે સાલસ હોતા નથી. ફક્ત કોર્ટની બહાર કશુંપણ સાંભળવાથી જોઇ કોઇ ન્યાયાધીશ  ગેરલાયક ઠરતો હોય તો મારા મત મુજબ ઘણા બધા મારા 'જજીસબ્રધર્સ'  ગેરલાયક ઠરે.

(4)    ન્યાયાધીશ પાસે પોતાની આગવી વીવેક સુઝ હોય છે. તેને આધારે તેની પાસે આવતા કેસોને ન્યાયથી તોલે છે. તે બધું કોઇની સ્પીચ સાંભળવાથી કે કોઇ કોન્ફરન્સમાં હાજરી આપવાથી બદલાઇ જતું નથી.

(5)     એ હકીકત છે કે આ કોન્ફ્રરન્સમાં ખ્યાતનામ ન્યાયાધીશોએ પોતાના વીચારો રજુ કર્યા હતા. અને ઘણા બધા ન્યાયાધીશોએ ત્યાં સારા સાંભળનારા તરીકે હાજરી પણ આપી હતી. આ દેશમાં ઘણી બધી જાત જાતની અને ભાત ભાતની વીચારસરણીઓ, તત્વજ્ઞાનો અને વીચારો અસ્તીત્વ ધરાવે છે. કોઇ ન્યાયાધીશને પક્ષકારો તરફથી એમ ક્યારેય પુછવામાં આવતું નથી કે તમે કઇ વીચારસણીને આધારે અમારા કેસનો ચુકાદો આપશો?

(6)    સાચી હકીકત આટલી જ છે કે પોતાની કોર્ટ–રૂમની ચાર દીવાલો વચ્ચે તેઓએ પોતાની નીષ્પક્ષતા, તટસ્થતા અને  નીષ્પૃહ રીતે પોતાની ફરજ કોઇપણ જાતના દ્રેવ્સ કે તરફેણ સીવાય બજાવી છે કેમ?

(7)     ન્યાયાધીશ પોતાના ખુલ્લા મકાનમાં રહે છે જેની બધી બારીઓ ખુલ્લી છે . જેમાં ચારેય બાજુએથી પવનની લહેરો આવે છે. ફક્ત  તેઓએ એટલું જાણવાની જરૂર છે કે તે આવા પવનની લહેરોની ઝડપથી  તે પગની સમતુલા ન ગુમાવી દે અને પવનની ઘુમરીઓ કે વંટોળોમાં તે ફસાઇ ન જાય. મારાપર તે વીદ્વાન વકીલનો આવો કોઇ આક્ષેપ નથી.

(8)    અમારે તો ન્યાય આપીને એવું નક્કી કરવાનું છે કે ' ભુમીપત્ર' સામાયીકને વગર પરવાનગીએ કે પુર્વ મંજુરી સીવાય પોતાનું માસીક પ્રકાશીત કરવાનો અધીકાર છે કે કેમ?

(9)    ન્યાયાધીશ શ્રી શેઠ સાથે ન્યાયાધીશ શ્રી મહેતા સાહેબ સંમત થતાં કેસ ન સાંભળવાની અરજી કાઢી નાંખવામાં આવી  અને વકીલોને કેસના સંદર્ભની દલીલો રજુ કરવા વીનંતી કરવામાં આવી હતી. જેથી ગુણવત્તાને આધારે કેસ નક્કી કરી શકાય. (2^nd Aug-16.)

તારીખ ૩ ઓગસ્ટ ૨૦૧૬.

ભુમીપુત્રનો કેસ ભારતના બંધારણે બક્ષેલા માનવ અધીકોરોના ઉલ્લંઘનનો ન હતો.

ઇંદીરા ગાંધીની સરકારે ૨૫મી જુને ૧૯૭૫ના રોજ દેશમાં કટોકટી દાખલ કરીને  એટલે કે આગલે દીવસે બંધારણની કલમ ૧૯ મુજબના બધાજ અધીકારોની મોકુફી કે સ્થગીત કરવાનો હુકમ પ્રેસીડેન્ટ ઓફ ઇંડીયાની સહીથી જાહેર કરી દીધો હતો. તેના  દ્રારા બચાવ થઇ શકે તેમ ન હતો.  જે બંધારણીય નીષ્ણાત એડવોકેટ શ્રી દરૂ સાહેબ સારી રીતે સમજતા હતા. કાયદા મુજબ અસ્તીત્વમાં આવેલી કેન્દ્ર સરકારે પોતાના હુકમથી તારીખ ૨૬મી જુને ૧૯૭૫ના રોજ પ્રી– સેન્સરશીપ નામનો વટહકમ બહાર પાડયો. જેમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે ' દરેક સમાચારો, લેખોનું મુલ્યાંકન, અફવાઓ કે બીજા સમાચારો સેન્સર અધીકારીની પુર્વમંજુરી સીવાય છાપી શકાશે નહી.'

ગાંધીવાદી–સર્વોદયવાદી ભુમીપુત્રે ૧૨મી ઓકટોબર ૧૯૭૫ના રોજ ભરાયેલ ' નાગરીક સ્વાતંત્રય સંગઠન' માં શ્રી ચાગલા સાહેબ જે વીચારો રુજુ કર્યા હતા અને પ્રો. દીનેશ શુક્લે રીપોર્ટીંગ કર્યા હતા તે કેન્દ્ર સરકારની સેન્સર બોર્ડની પુર્વમંજુરી સીવાય પ્રકાશીત કર્યા. તેથી આ કહેવાતા ગેરકાયદેસર કામ માટે સેન્સર અધીકારીએ ભુમીપુત્રના બધા અંકો જપ્ત કર્યા અને પ્રેસ પર સીલ મારી દીધું.શ્રી ચાગલા સાહેબના પ્રવચનના કેટલાક અંશો ફેસબુક પર પ્રકાશીત કર્યા છે માટે અહીંયાં પ્રકાશીત કર્યા નથી.

એડવોકેટ શ્રી દરૂ સાહેબની 'ભુમીપુત્ર' માટેની દાવા અરજીમાં મુખ્ય દાદ હતી કે 'અમે સેન્સર અધીકારીને બધું તેઓની પુર્વમંજુરી સીવાય અને ત્યારબાદ જે મંજુર કરે તે જ પ્રકાશીત કરવું તે સીવાય કશું પ્રકાશીત ન કરવું તે હુકમ અસ્વીકાર્ય હોવાથી, અમે અમારો અંક પ્રકાશીત કર્યો છે.અને સેન્સર અધીકારીની સત્તાને પડકારી છે.

જુઓ, હવે મઝાની વાત એમ બની કે જે મુદ્દો શ્રી દરૂ સાહેબે પોતાની દાદમાં લીધો જ ન હતો       (મુળભુત અધીકારો અને તેના માટેની કલમ ૧૯નો) તેનાપર સામાવાળાના એડવોકેટ શ્રી વખારીઆએ પોતાની દલીલ શરૂ કરી. નામદાર કોર્ટે તરતજ જણાવ્યું કે ' અરજદારે વાણી સ્વાતંત્રય અને અભીવ્યક્તીના સ્વાતંત્રયના બચાવ માટેની દાદ માંગીજ નથી.'અરજદારની દલીલ તો એટલી જ છે કે વટહુકમ જે નીયમ (રૂલ ૪૮)ના ટેકાથી બહાર પાડયો છે તે તેનાકાર્યક્ષેત્રની બહાર છે. અને બીજું કે આ વટહુકમથી અંગત ધંધાકીય જીવનમાં ખુબજ મોટી દખલગીરી ઉભી થઇ છે. અરજદારનું તો માત્ર એટલું જ કહેવું છે કે કોઇપણ સરકારી નીયમ કાયદાથી પર નથી. જો આવો નીયીમ હોય તો તે રદ થવાને પાત્ર છે. મુળભુત અધીકારોના મુલવતીપણાથી સરકારને સામાન્ય કાયદા વીરૂધ્ધના નીયમો ઘડીને દેશને જંગલ રાજ( નોટ રુલ ઓફ લો, બટ રૂલ ઓફ જંગલ) બનાવવા માટે લોકોએ ચુંટીને સત્તા આપી નથી.દેશના રાષ્ટ્રપ્રમુખનું જાહેરનામું જે અંગે  બહાર પાડયુ હોય તેના ક્ષેત્રની બહાર પણ તેનું મારી મચેડીને જુદુ અર્થઘટન કરીને તેનો અમલ ન થઇ શકે. કોર્ટનું નીરીક્ષણ તો એ છે કે  સરકાર અને તેના વકીલ એવું માની બેઠા છે કે ચીફ સેન્સર અધીકારીને જે હુકમ પાડવા હોય તે બહાર પાડે અને નાગરીકોને તેની સામે બચાવ માટે કોઇ ઉપાય જ બાકી રહ્યો નથી. આ દલીલ જ અમાન્યછે. ટકી શકે તેમ નથી તેમજ પહેલે તબક્કે જ ખારીજ થવાને પાત્ર છે.( This argument is thoroughly misconceived and totally unsustainable. It deserves to be ex- facie rejected.)

 

 

વધુ આવતી કાલે ૪–૮– ૨૦૧૬.

અરૂણ જેટલી , નાણાંમત્રી ભારત સરકાર.એ કહ્યું હતું કે––ખાસ કરીને સુપ્રીમ કોર્ટ ઓફ ઇંડીયા, અમોને બંધારણીય રીતે મળેલા અમારા રાજ્ય કરવાના અધીકારમાં અમારા નીર્ણયો વીરૂધ્ધ ચુકાદા આપીને દખલગીરી કરે છે.––

 વડાપ્રધાન મોદીએ સત્તા ગ્રહણ કરતાંની સાથે સુપ્રીમ કોર્ટ અને હાઇકોર્ટના ન્યાયાધીશોની નીમણકમાં જે ' કોલિજીયમ કમીટી' અંગે વટહુકમ બહાર પાડીને ન્યાયતંત્રને પોતાની એડી નીચે લાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો અને તેને સુપ્રીમ કોર્ટે રદ બાતલ કર્યો હતો.

હમણાં જ સમાચાર મળે છે કે ગુજરાત સરકારે અનામતની ટકાવારી ૪૯ ટકા થઇ ગઇ હતી તે બરાબર જાણતી હોવા છતાં બંધારણના નીયમ વીરૂધ્ધ ટકાવારી વધારી. જેને નામદાર ગુજરાત હાઇકોર્ટે આજે જ ખારીજ કરી નાંખી છે. તેવીજ સ્થીતી હરીયાણાની ભાજપની સરકારની અનામતના મુદ્દે થઇ. ત્યાંપણ હરીયાણાની હોઇકોર્ટે અનામતનો વધારેલો ક્વોટા રદ બાતલ કરેલ છે.

ઉપરની હકીકતો ઇંદીરા ગાંધીએ કટોકટી દરમ્યાન જે એકહથ્થુ, અબાધીત અને કાયદાની પરવા રાખ્યા વગરની સત્તા ભોગવવાની ખ્વાઇશો રાખી હતી, તેવી દાનત દરેક રાજ્ય કરનારાઓની એક સરખી જ હોય છે તે જણાવવા અમે ઉપરનાં બે અવતરણો સામેલ કર્યા છે.

આની સામે શ્રી દરૂ સાહેબે તે જમાનામાં જે રજુઆત કરી હતી તે આ મુજબ છે.'( The exercise of government authority directly affecting individual interests must rest on legitimate foundations. ....... The supreme court has observed that all executive actions ' સરકારના તમામનીર્ણયો' which operates to the prejudice of any individual must have the authority of law.)  ટુંકમાં સરકારના નીર્ણયો કાયદાકીય મુલ્યાંકન ઉપર નથી.આ મુદ્દા પર શ્રી દરૂ સાહેબે ગુજરાત હાઇકોર્ટને ઇગ્લેંડના કોમન લો થી શરૂ કરીને દેશની સર્વૌચ્ચ અદાલતના ઘણા બધા ચુકાદાઓની નોંધ લેવા લેખીત પુરાવા રજુ કર્યા હતા. તેવા અગત્યના પુરાવાઓ ટુંકમાં જોઇએ.

દેશની સરકાર ચલાવનાર તંત્ર લોકશાહી સ્વરૂપનું હોય કે બીનલોકશાહી પણ એ યાદ રાખવું જરૂરી છે કે કુદરતી રીતે જ દરેક નાગરીકને જન્મની સાથે જ બોલવાનો, સાંભળવાનો, અને પોતાની જાતને એકબીજા સાથે અભીવ્યકત કરવાનો અધીકાર મળેલ છે. તમે કોઇ સમાજ બહેરો–મુગો હોઇ શકે તેની કલ્પના કરી શકો ખરા! બંધારણ કે મુળભુત કાયદો આ કુદરતી અધીકારોનું સંરક્ષણ, બાહેધરી અને તેની કાયદાકીય ઓળખ આપી શકે. 

તા. ૫મી ઓગસ્ટ ૨૦૧૬.

" સેન્સેરશીપ નીયંત્રણના હુકમ નીચે સેન્સરઅધીકારીની નીમણુક હોસ્પીટલમાં દર્દીની સેવા કરનાર નર્સ જેવી હોવી જોઇએ. સેન્સર અધીકારીએ તેના કાર્યોથી લોકશાહી વ્યવસ્થાની માવજત અને સંવર્ધન કરવાનું છે. લોકશાહીની કબર ખોદવા સેન્સર અધીકારીની નીમણુક કરવામાં આવતી નથી." શ્રી સી. ટી. દરૂ.

નામાંકીત ન્યાયવીદ્ લોર્ડ એ. સી. ડાયસી (૧૮૩૫–૧૯૨૨)એ કાયદાના શાસન ( રૂલ ઓફ લો)ના બે લક્ષણો જણાવ્યા છે. એક સરકારના સ્વેચ્છાચારી(આર્બિટ્રરિનેસ) સત્તા સામે સામાન્ય કાયદાની સર્વોપરીતા. બીજુ,સરકારના સ્વેચ્છાચાર કે વીશીષ્ટ(પ્રીરૉગેટીવ) અધીકારની જ બાદબાકી કે બહીષ્કૃતતા. નીશ્ચીતતા

(ઇન્ફેલીબીલીટી)અને લોકશાહી ક્યારે સાથે જતા નથી. નીશ્ચીતતા અને સરમુખત્યારશાહી જ સાથે જાય છે. તે લોકોને સત્તા ટકાવી રાખવા પ્રેસ સેન્સરશીપ અને માનવ અધીકારો પર નીયંત્રણ જોઇએ છીએ.

જ્હોન સ્ટુઅર્ટ મીલ (૧૮૦૬–૧૮૭૩) ' ઓન લીબર્ટી' નામના નીબંધમાં' સત્તા અને સ્વતંત્રતા' વચ્ચેના સંઘર્ષમાં લખે છે કે,સરકારની આપખુદશાહી પ્રજાના સ્વતંત્ર અધીકારોથી નીયંત્રણમાં રહેવી જોઇએ. તથા રાજ્યના ત્રણ અંગોની સત્તાઓ, કારોબારી (સરકાર),સંસદના બંને ગૃહો અને ન્યાયતંત્ર, તે બધા એકબીજાના પરસ્પર નીયંત્રણ(ચેક્સ એન્ડ બેલેંસીસ) માં રહેવા જોઇએ. કારણકે આ પ્રજાસત્તાક રાજ્ય છે. કોઇ એક વ્યક્તી કે પક્ષનું પણ રાજ્ય નથી.પ્રજાસત્તાક રાજ્યમાં પ્રજાની પોતાના ઉપરની આપખુદશાહી કેવી રીતે હોઇ શકે! લોકશાહીમાં સત્તાની ધુરા સંભાળનારા કાયમ માટે એક જ લોકો કે પક્ષ હોતો નથી. બીજું કે બહુમતીની આપખુદશાહી (ટીરેની ઓફ મેજોરીટી)થી લઘુમતીઓ પર દમન ન થાય. લઘુમતીઓને પોતાના હક્કો પ્રમાણે જીવન જીવવાનો પુરો અધીકાર સુરક્ષીત રહેવો જોઇએ.

In Mill's view, tyranny of the majority is worse than tyranny of government because it is not limited to a political function. જે . એસ. મીલના મત પ્રમાણે બહુમતીનો લઘુમતીઓ પરનો જુલ્મ સરકારી જુલ્મ કરતાં વધારે ખતરનાક હોય છે.( દા;ત ગુજરાતના ૨૦૦૨ના મુસ્લીમ વીરોધી કોમી તોફાનો, થાનગઢ અને તાજેતરનો ઉનાનો દલીતોપરનો અત્યાચાર). દેશની જુલ્મી સરકાર સામે કાયદાકીય સંરક્ષણ મેળવવું શક્ય છે.પણ સમાજમાં પ્રવર્તમાન પુર્વગ્રહો, રીવાજો,માન્યતાઓ અને લાગણીઓના જુલ્મોથી બચવું ઘણું મુશ્કેલ છે. કારણકે સમાજમાં પ્રવર્તમાન અભીપ્રાયોથી સમાજમાં નાગરીક તરીકે જીવન જીવતા લોકોની અરસપરસના વ્યવહારો નક્કી થાય છે. તે સામાજીક સંબંધોનો પાયો છે. કાયદાની એ મજબુરી છે કે તે સમાજમાં પ્રવર્તમાન બહુમતીના જુલ્મ સામે પોતાનું કાયદાકીય કવચ પુરુ પાડી શકતો નથી.મીલનું મંતવ્ય છે કે રાજ્યમાં બહુમતી મત હંમેશા સાચો હોય એવું નથી હોતું. સમગ્ર સમાજના મત સામે, એક માણસને પોતાના મત પ્રમાણે જીવવાનો અને જાહેર કરવાનો પણ અધીકાર છે. શરત એટલી જ હોઇ શકે તેના મત કે કાર્યથી બીજાને હાની થવી ન જોઇએ.પરંતુ વ્યક્તી પોતે પોતાના શરીર અને મનનો સાર્વભૌમ–પુર્ણ સત્તાધીશ છે.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

તા. ૬ ઓગસ્ટ–૨૦૧૬.

 કોઇપણ સમાજમાં પ્રસારણના માધ્યમો ફક્ત માહીતી પહોંચાડનાર સાધનો નથી. સાથે સાથે તે પ્રજામત કેળવનાર સૌથી અસરકારક માધ્યમો છે. સાચી લોકશાહી ત્યારેજ ધબકતી રહે જ્યારે  એક બીજાની સામે વૈચારીક રીતે હરીફાઇમાં હોય તેવી આર્થીક,રાજકીય અને સામાજીક વીચારસરણીઓની મુક્તરીતે રજુઆત થતી રહે અને પ્રસાર માધ્યમો તેની બૌધ્ધીક રીતે સાફસુફી(ક્લીયરીંગ હાઉસ) કરતા રહે. જે દીવસે આવી મુક્ત રીતે બૌધ્ધીક સાફસફાઇ, રાજ્ય કર્તાઓના નીર્ણયથી બંધ થઇ જશે તે દીવસે લોકશાહીનો પણ મૃત્યુ ઘંટ વાગી જશે. ....રાજ્યકર્તાના કદાચ ભયથી માહીતી–પ્રસારણના માધ્યમો પર નીયંત્રણ લાવી શકે પણ  સમાજમા પ્રવર્તમાન લોકશાહીના ચારીત્ર્યને તો બંધીયાર બનાવી શકે નહી.

મુક્ત પ્રેસ અને વીચારભેદ કે મતભેદ રજુકરવાનો અધીકાર ( રાઇટઓફ ડીસેંટ), આ બંને તો જીવંત સમાજની ધબકતી નસો છે. જેની અંદરથી લોકશાહીના લોહીનો પ્રવાહ સતત વહેતો રહે છે. તે પ્રવાહને ગુંગળાવી દેવો એટલે લોકશાહી જીવનપધ્ધતીનું ગળુ દબાવી દેવું! જ્યારે રાજ્ય સરકાર આવા નીયંત્રણો નાંખવાનું નક્કી કરે ત્યારે લોકશાહી જીવન વ્યવસ્થાની મુળભુત, પાયાની જરૂરીયાતો અને રાજ્ય સંચાલન માટે અનીવાર્ય પણ શાંતીમય નીયમન કરવાની સત્તા, બંને વચ્ચે સ્પષ્ટ મર્યાદા રેખા દોરી લેવાની જરૂર છે. લોકશાહી રાજ્ય વ્યવસ્થામાં આવી મર્યાદા રેખા દોરવાનું કામ ન્યાયતંત્રનું છે. જે સરકારી તંત્ર અને કાયદા ઘડનારી લોકસભા કે વીધાનસભાને કહી શકે કે ' તમારા માટે આ નીયંત્રણ રેખા છે જેનાથી તમે આગળ નહી વધી શકો ( ધસ ફાર એન્ડ નો મોર).

જે. એસ. મીલ વીચારભેદ કે મતભેદ રજુકરવાના અધીકારને આ પ્રમાણેનું મહત્વ આપે છે. " એક બાજુ સમગ્ર માનવજાતનો અભીપ્રાય હોય અને તેની સામે ફક્ત એક માણસનો જુદો અભીપ્રાય હોય તો પણ સમગ્ર માનવજાતને પેલા જુદામતવાળાને દબાવી દેવાનો કોઇ અધીકાર ન હોઇ શકે."

( A free & enlightened thought never dies even though its  author may be crucified.) સ્વતંત્ર અને પ્રબુધ્ધ વીચાર કયારે મૃત્યુ પામતો નથી ભલે તેના લેખકને  રીબાવી રીબાવીને કે તેના શરીર પર જુલ્મ કરીને મારી નાંખવામાં આવે. સોક્રેટીસને ઝેર આપીને મારી નાંખવામાં આવ્યો હતો. પણ તેનું તત્વજ્ઞાન આકાશના સુર્યની માફક પ્રકાશીત થઇને સમગ્ર વીશ્વના બૌધ્ધીક જગતને માર્ગદર્શન આપતું રહ્યું છે.

સામાજીક અસહીષ્તા કોઇને  મારી શકતી નથી. કોઇના મત કે અભીપ્રાયનાં મુળીયાં ઉખાડી શકતી નથી. પણ આવા માણસોને ભુગર્ભમાં જીવવા મજબુર કરે છે. જેથી તે બધા મુક્ત વીચાર કરવાના ગુનામાંથી પોતાની જાતને સુરક્ષીત રાખી શકે.

પ્રો. હેરોલ્ડ લાસ્કીએ પોતાની ચોપડી " લીબર્ટી ઇન ધી મોર્ડન સ્ટેટ " માં અભીવ્યક્તીના સ્વાતંત્ર પર લખ્યું છે કે ' માણસ રાજ્ય સામે સ્વતંત્ર રીતે પોતાનો અભીપ્રાય આપવાને સક્ષમ હોવો જોઇએ. અભીવ્યક્તીનું હાર્દ છે બોલવાનો, તેને પ્રકાશન કરવાનો અને બીજાઓને સહકારથી તે અભીવ્યક્તીને કાર્યમાં રૂપાંતર કરવાનો અધીકાર છે. જો તેને બહેરો, મુંગો અને નીષ્ક્રીય બનાવી દેવામાં આવશે તો તે આખરે માનવ જ મટી જશે..... કોઇપણ નવું સત્ય હંમેશા ખુબજ ઓછી લઘુમતી પાસે જ હોય છે. તે સત્ય આખા સમાજની સમજ બને તે પહેલાં એ એકલદોકલ વ્યક્તી કે લઘુજુથની જ સમજ હોય છે.

તા.૭મી ઓગસ્ટ ૨૦૧૬.

રાષ્ટ્રપીતા મહાત્મા ગાધીજીના 'નાગરીક સ્વાતંત્ર્ય' ( સીવીલ લીબર્ટીઝ) ઉપરના વીચારો નીચે મુજબ હતા.

કોઇપણ ચળવળની સફળતા માટેની પુર્વ કે અનીવાર્ય શરત એ છે કે ' આપણે અભીવ્યક્તીના સ્વાતંત્ર્ય માટે મહત્તમ સ્વતંત્રતા આપવી.' વાણી સ્વાતંત્ર્યના અધીકાર નો અર્થ જ છે તે બીનવીવાદસ્પદ કે અવીવાધ્ય છે. ભલે તે અધીકારના ઉપયોગથી કોઇની લાગણી કે માન્યતાઓને ઠેસ કેમ લાગતી ન  હોય?અખબારી આઝાદીનો અર્થ એ કે રાજ્યસત્તાના નીર્ણયોની બને તેટલી તીવ્રતાથી, સહેજ પણ સેહશરમ રાખ્યા વીના ટીકા કરવી.વૈચારીક મંડળી કે જુથને  ક્રાંતીકારી યોજનોની ચર્ચા કરવાનો અબાધીત અધીકાર છે. રાજ્યને યોગ્ય લાગેતો તેની સામે પોલીસ કે નાગરીક તંત્ર દ્રારા કાયદાકીય કાર્યવાહી કરી શકે છે. તેમાં લશ્કરનો ઉપયોગ કરવાની જરૂરત નથી.

લોકશાહી જીવન પધ્ધતીની ઉત્ક્રાંતી શક્ય જ નથી જો આપણે સામા પક્ષની વાત સાંભળવા તૈયાર જ ન હોયતો! જો આપણે બીજાની વાત સાંભળવા બીલકુલ નાજ પાડીએ તો તેનો અર્થ એ થાય જ કે આપણે આપણી તર્કબધ્ધ રીતે વીચાર કરવાના મુળભુત વૃત્તીના બારણા જ બંધ કરી દઇએ છીએ. આ ટેવ આપણને અન્યના આપણાથી જુદા અભીપ્રાયો સાંભળવા અસહીષ્ણુ બનાવી દે છે. તેમાં આપણે સત્યને જ ગુમાવી દઇએ છીએ. આપણી પાસે રહેલા સત્યને ખુલ્લા મનથી શક્તી મળે છે. કારણકે આપણે સાચુ શું છે અને ખોટું શું છે તે જાણવા માટેનો આપણા મનનો માર્ગ ખુલ્લો રાખેલો છે. કદાચ આપણા મનના કોઇ ખુણામાં કોઇ અશુધ્ધ કચરો ભરાઇ ગયો હોય તો તે બહાર નીકળી જાય છે.

બહુમતીના નીર્ણયોને શરણે જવું તે તો એક જાતની ગુલામી છે. લોકશાહીમાં લોકોએ ઘેટાની માફક વર્તવાનું નથી. લોકશાહીમાં વ્યક્તીગત અભીવ્યક્તીની સ્વતંત્રતા એટલી મહામુલ્ય ચીજ છે કે તેને કીંમતી રત્નની માફક સતત જાળવવાની જરૂર છે. તેથી મારો સ્પષ્ટ અભીપ્રાય છે કે લઘુમતીએ ચોક્કસ રીતે બહુમતીની વીરૂધ્ધમાં જ વર્તવું જોઇએ.

હીંસા અને લોકશાહી ક્યારેય સાથે જઇ શકે નહી. જયારે સ્વાધીનતા અને લોકશાહીના હાથ નીર્દોષ માણસોના લોહીથી ખરડાયેલા હોય છે ત્યારે તે અપવીત્ર બને છે. રાજ્ય પોતે ઇચ્છે છે કે લોકો પાસે મુક્ત રીતે પ્રકાશીત થયેલ સમાચાર પહોંચે તો પછી આવા સમાચારોના પ્રકાશનથી જાહેર શાંતી અને જાહેર વ્યવસ્થા કેવી રીતે ખોરવાવાની છે?

તા ૮મી ઓગસ્ટ ૨૦૧૬.

એડવોકેટ શ્રી દરૂ સાહેબે પોતાની દલીલો ચાલુ રાખીને વધુમાં જણાવ્યું કે–

શું લોકોને એક પ્રજાસત્તાક દેશના નાગરીક તરીકે સરકરની નીતીઓ અને તેણે લીધેલ નીર્ણયો જાણવાનો અધીકાર છે કે નહી? શું લોકોને આવતી બીજી સામાન્ય ચુંટણીમાં વર્તમાન સરકારે લીધેલા નીર્ણયો અંગે તરફેણમાં કે વીરોધમાં પોતાના વીચારો રજુ કરવાનો અને તે પ્રમાણે મત આપવાનો અધીકાર છે કે નહીં? જો તે અધીકાર હોયતો  સરકારે મીસા હેઠળ શું કર્યુ છે, તે તટસ્થ રીતે પ્રેસસેન્સરશીપ નીચે લોકો કેવી રીતે જાણવાના હતા? જો સરકારના નીર્ણયો અન્યાયી, કઠોર અને કડક હોય તો લોકશાહીમાં તે નીર્ણયોનું મુલ્યાંકન કરીને આવા બીનલોકશાહી નીર્ણયો લેનાર રાજકીય પક્ષને આગામી ચુંટણીમાં ફગાવી દેવાનો અધીકાર પણ લોકોને છે. અમારા મત પ્રમાણે પ્રી– સેન્સરશીપ કાયદો બીનઆવકારદાયક, લોકશાહીના વીકસતા પોત માટે બીનતંદુરસ્ત અને લોકશાહીનું ગળુ રૂંધનાર અને ડબાવનાર છે. તે લોકશાહીને ગળે ટુંપો દેનાર છે.

તેવીજ રીતે, સુધારણાલક્ષી, કેળવણીઆપનાર કે કદરદાન મુલ્યાંકનોને કેવી રીતે સાબીત કરીશું કે તેનાથી હીંસા ફાટી નીકળશે અને રાજયની જાહેરશાંતીમાં જોખમાશે? ઉપર જણાવેલા ગુણોથી તો પ્રજામત કેળવાશે. સરકારને પણ તેમાંથી માર્ગદર્શન મળે તેમ છે. લોકશાહીમાં આવી સરકારની ટીકાઓ સારા પરીણામ ઉપજાવી શકે તેમ છે. આવા સરકારના રચનાત્મક આલોચનો તો લોકશાહીની પાઇપ લાઇન છે. જેમાંથી તેનો પ્રવાહ સતત વહેતો રહે છે.  આવા સમાજના તંદુરસ્ત પ્રવાહોને ગુંગળાવાય જ નહી.

તે એક વૈશ્વીક સત્ય છે કે " અહર્નીશ જાગરૂકતા એજ લોકશાહીની ખરી કીંમત છે." આ સત્ય સત્તા પક્ષ તેમજ વીરોધ પક્ષને સપ્રમાણ લાગુ પડે છે. સત્તાપક્ષની ફરજ છે કે વીરોધીદળોની રાષ્ટ્રવીરોધી કે જાહેર શાંતીને જોખમમાં મુકાય તેવી પ્રવૃતીઓ બીલકુલ ચાલવા ન દેવી. સાથે સાથે વીરોધ પક્ષે પણ એ જાગરૂકતા રાખવાની જરૂર છે કે  સત્તાપક્ષ આંતરીક અંધાધુધી કે બાહ્ય આક્રમણનો ખોટો ભય બતાવીને ગેરકાયદેસર સત્તા છીનવી લઇને સરમુખત્યાર ન બની જાય. ઉપર મુજબનાં ખોટા બાનાં બતાવીને સ્વતંત્રતા અને લોકશાહીને ભસ્મીભુત ન કરી દે!

દેશની સુપ્રીમ કોર્ટનું આ મુદ્દે તારણ હતું કે ' લોકશાહીપ્રથા એ તો વીચાર કરવાની પ્રક્રીયાનું મુક્ત બજાર છે જેમાં સ્પષ્ટ અને અસ્પષ્ટ વીચારોને મુક્તપણે સહેલાઇથી રજુ કરી શકાય છે.' (ધી ડેમોક્રેસી ઇઝ એ ફ્રી માર્કેટ ઓફ થોટ્સ એન્ડ હેઝ એ ફ્રી ટ્રેડ ઓફ આઇડીયાસ) આ રાજયવ્યવસ્થામાં તેના દરેક નાગરીકને પોતાની સક્ષમતા પ્રમાણેના વ્યક્તીત્વ માટે સંપુર્ણ વીકાસની તકો પુરી પાડવામાં આવે છે. જો તેને આવી વીકાસની તકો પુરી પાડવામાં ન આવે તો તે સમાજના વીકાસ માટેનો પોતાનો મહત્તમ ફાળો આપી ન શકે. તે આ રીતે સમાજ પ્રત્યેનું તેનું રૂણ અદા ન કરી શકે.

સરકાર, પ્રજાના હીતને જોખમમાં મુકે તેવા રીપોર્ટ કે સમાચારો માટે પ્રી સેન્સરશીપ કાયદો કરે, પણ શૈક્ષણીક,રચનાત્મક કે હકારાત્મક માહીતીઓ પર તેના પ્રકાશન પહેલાં પુર્વનીયમન મુકે તે કેટલું ન્યાયી ગણાય? લોકશાહીમાં કોઇપણ વીચારોનું 'મુલ્યાંકન સીવાય' મનમાં ઠસાવી દેવું ખુબજ અભીશાપ છે.( ધેર ઇઝ નો ગ્રેટર કર્સ ફોર એ ડેમોક્રેસી ધેન ઇનડોક્ટ્રીનેશન). લોકશાહીમાં લોકોને કટોકટીની જાહેરાત, મીસા હેઠળ લેવામાં આવેલાં પગલાં( એક્શન) અને રાષ્ટ્રપ્રમખના હુકમથી મુલતવી રાખવામાં આવેલ મુળભુત અધીકારોની ન્યાયીકતા અંગે જાણવાનો પુરો અધીકાર છે.પ્રજાને એક બીજાના હરીફ, વીરોધી કે સામાસામા વીચારોની ગુણવત્તા કે ખરાખરી જાણવાની તકો સરકાર ઝુંટવી લઇ શકે નહી.... આ પ્રક્રીયાને નાશ કરવો એટલે લોકશાહી ખુદનો નાશ કરવો. તેનો સાદો અર્થ એટલો જ થાય કે હવે આપણું રાજય લોકશાહી સત્તા પ્રથાને બદલે સરમુખત્ય્રારશાહી કે એકહથ્થુ સત્તાપ્રથામાં પ્રવેશ કરે છે.

તા.૯મી ઓગસ્ટનો લેખ.

"Revolution is not a dinner party, nor an essay, nor a painting, nor a piece of embroidery; it cannot be so refined, so leisurely and gentle, so temperate, kind, courteous, restrained and magnanimous.

A revolution is an insurrection, an act of violence by which one class overthrows another."

— Mao, February 1927.

રાજકીય ક્રાંતી એ કોઇ ડીનર પાર્ટી નથી, નથી તે કોઇ નીબંધ કે મનને ગમે તેવું ચીત્ર કે આભુષણ. તે કોઇ સાંસ્કૃતીક પ્રવૃતી પણ નથી, જેમાં આનંદપ્રમોદ હોય, ભલમનસાઇ હોય કે પછી વીનય–વીવેક આધારીત પ્રવૃત્તી હોય, તે કોઇ નીયંત્રીત, ઉદાર કે પરમાર્થ માટેની પ્રવૃતી નથી. ક્રાંતી એ એક સશસ્ર બળવો છે, તે એક હીંસક ક્રીયા છે જેમાં એક વર્ગ બીજા વર્ગના આધીપત્યને ફગાવી દેછે.–– ચેરમેન માઓત્સે તુંગ સને ૧૯૨૭.

"When the enemy advances, we retreat. When the enemy rests, we harass him,
When  the enemy avoids a battle, we attack. When the enemy retreats, we advance."

Mao's advice in combating the Kuomintang, 1928

 

જયારે ક્રાંતીનો દુશ્મન આગેકુચ કરે છે ત્યારે ક્રાંતીનાવાહકો ગણતરીપુર્વકની પીછે હઠ કરે છે. જયારે દુશ્મનો આરામ કરે છે ત્યારે ક્રાંતીકારોઓ હુમલો કરે છે. જયારે દુશ્મન યુધ્ધથી બચવા શાંતી ઇચ્છે છે ત્યારે આપણે તેમના પર હુમલો કરવાનો છે. જયારે દુશ્મન પીછેહઠ કરે છે ત્યારે આપણે તેમના પર હુમલો કરવાનો છે.––

 માઓએ પોતાના ક્રાંતીકારીઓને સને ૧૯૨૮માં ચીનના સત્તાધીન રાષ્ટ્રવાદી લોકપક્ષની સામે યુધ્ધ કરવા પોતાની વ્યુહરચના સમજાવી હતી.

શ્રી દરૂ સાહેબે પોતાની દલીલો આગળ કરતાં નામદાર કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે આપણી જ હાઇકોર્ટનો, એક ગુજરાત લો રીપોર્ટરમાં નોંધાએલ ચુકાદો સને ૧૯૬૮નો અત્રે રજુ કરૂ છું. કોર્ટની ફુલબેંચમાં તે સમયના ચીફ જસ્ટીસ ભગવતી સાહેબે માઓત્સે તુંગના બે ઉપરના જેવા ફકરાઓ ( જે અમે ગગલ સર્ચમાંથી લીધા છે.)નો આધાર લઇને ચુકાદો આપ્યો હતો કે, આ બે ફકરાઓ માઓત્સે તુંગની ફીલોસોફીને બૌધ્ધીક અભ્યાસની દ્રષ્ટીએ સવીસ્તાર સમજાવવા પુસ્તકમાં લેવામાં આવ્યા હતા. આ ફકરાઓનો મારી મચેડીને એવો અર્થ ન કઢાય કે તેનો હેતુ રાજય સામે બળવો કરવાનો કે રાજદ્રોહ કરવાનો હતો. રાજદ્રોહ કરીને તે ફકરાઓની નીંદા કરવામાં આવે તો તેનો અર્થ એ થાય  રાજદ્રોહ એટલે જ્ઞાનના બારણા બંધ કરવા. અથવા તે ફીલોસોફીનો દેશનીકાલ (ઓસ્ટ્રેસાઇઝ) કરવો.

 કારણકે તે આપણી પ્રવર્તમાન પણ પ્રીય જીવન પધ્ધતી વીરૂધ્ધની ફીલોસોફી છે. જેનાથી દેશના લોકો ટેવાઇ ગયેલા નથી. દેશની વર્તમાન સત્તાધીન સરકારે કે ન્યાયધીશો જે કોર્ટમાં બીરાજમાન છે, તેઓએ નક્કી નથી કરવાનું કે લોકોએ પોતાનું જીવન જીવવા કઇ ફીલોસોફી  કે તત્વજ્ઞાન પસંદ કરવાનું છે. લોકોએ પોતે નક્કી કરવાનું છે કે પોતાના માટે સારુ શું છે? અને તે લોકો પ્રજા તરીકે શ્રેષ્ઠ નીર્ણય કરી શકે માટે વીચારોના પ્રવાહ બધીબાજુએથી લોકોને મળે, તે આ બધાની અનીવાર્ય પુર્વશરત છે. હા, એ હકીકત છે કે માઓત્સે તુંગની વીચારસરણી આપણા રૂઢીચુસ્ત સમાજના રીતીરીવાજો અને ધાર્મીક ખ્યાલોથી જુદી છે. તે વીચારસરણી દેશની આત્મસંતોષી(કમ્પ્લેસન્સી) મુઠ્ઠીભર લઘુમતીના હીતોને કદાચ ખલેલ પણ પહોંચાડે. હા, તે વીચારસરણીમાં આપણી ઉંડી જડ ઘાલીબેઠેલી માન્યતાઓ, પુર્વગ્રહો, પવીત્ર માન્યતાઓ અને પ્રસ્થાપીત સામાજીક, આર્થીક અને રાજકીય વીચારસરણીઓના મુળભુત સીધ્ધાતોને પાયામાંથી પડકારે છે. તેથી કરીને આ માઓવાદી વીચારસરણીથી આપણા જેવા દેશના લોકોએ ચીંતા કરવાની જરૂર નથી. કારણકે આપણો પૌરાણીક વારસો તો સત્યશોધકોનો છે. અને અવીરત સત્યની શોધ આપણને કયારેય નવા સત્યોને આવકારવા માટે આનાકાની કરે કરાવે નહી. જો આ સત્યો સ્વીકાર્ય હશે તો તે આપણા જીવનનો એક ભાગ બની જશે. દેશમાં વીચારોને મુક્ત રીતે અભીવ્યકત કરવાની સ્વતંત્રતા હોવી જોઇએ. માઓવાદી વીચારોને સાચા ગણી જેઓ સ્વીકારે છે, તે બધાનેપણ તેમની રીતે વીચારવાની સ્વતંત્રતા હોવી જોઇએ. ફક્ત જે આવા વીચારોને ધીક્કકારે છે, તેમના માટે આવા વીચારોનો પ્રચાર–પ્રસાર કરવાની સ્વતંત્રતા હોય, તેને કેવી રીતે ન્યાયી ગણી ચલાવી લેવાય? ખરેખર જુદા જુદા વીચારોના સંઘર્ષમાંથી જ સત્યો શોધાય છે. જેની ગવાહી ઇતીહાસ આપે છે. વીચારોના હરીફાઇવાળા બજારમાં જે વીચારોમાં સત્યનો આધાર હશે તે ટકી રહશે અને બાકીના વીચારો ઇતીહાસની કચરા પેટીમાં ગરકાવ થઇ જશે.

તા. ૧૩મી ઓગસ્ટ ૨૦૧૬.

સેન્સરશીપના સંભવીત પરીણામો–

સૌથી પ્રથમ તો તે બધાજ પ્રકારની માહીતીની ચેનલો બંધ કરી દે છે. માહીતી એ તો પ્રજાશીક્ષણનું સહેલાઇથી પ્રાપ્ત થતું સાધન છે. બીજુ જે વધારે જોખમકારક છે તે એ છે કે સરકાર જે માહીતી લોકોને પહોંચાડવા માંગતી હોય તેના સીવાયની બીજી કોઇ માહીતી પ્રજાને મળે જ નહી, તેવું માળખું સરકારી મશીનરી દ્રારા ગોઠવવામાં આવે છે. જે પક્ષ પાસે સરકારી સત્તા હોય તે પોતાની તરફેણ સીવાયના બધા ન્યુઝમાં કાપા કાપી કરી દે છે. સરકાર પોતાના દ્રારા પ્રજાને સત્ય જાણવાના બધા બારણાઓ સેન્સરશીપના હુકમની મદદથી બંધ કરી દે છે. તેનાથી સમાજમાં પેદા થતા રચનાત્મક અને શૈક્ષણીક વીચારોને પણ સેન્સરશીપના તંત્રની મદદથી દબાવી દેવામાં આવે છે. સત્તાપક્ષે અમલમાં મુકેલા કાર્યો અને નીતીઓનું મુલ્યાંકન કરવાની કીંમતી તકો જ પ્રજા પાસે થી સરકાર ઝુંટવી લે છે,જે સમાજમાં લોકશાહીપ્રથા ચાલુ રાખવા ખુબજ જરૂરી છે. લોકશાહી રાજ્યપ્રથામાં વીચારો અને કાર્યોની અવરજવર બે તરફી હોય છે. લોકો શું વીચારે છે તેની સત્તા પક્ષ દ્રારા ચાલતી સરકારને ખબર પડવી જોઇએ અને સરકાર કયા પગલાં શા માટે અને કોના હીતમાં અમલમાં મુકે છે તેની પણ લોકોને ખબર પડવી જોઇએ. સેન્સરશીપ દ્રારા આ માહીતીના આપ–લે ના સોત્રોને બંધ કરીને એક તરફી( વન વે, ફ્રોમ ગવર્નમેંટ ટુ પીપલ ઓનલી) બનાવી દેવામાં આવે છે. જો તમે જાહેર શીક્ષણ અને માહીતીના સરકારી સાધનો સીવાય બધાજ સાધનો પર પ્રી–સેન્સરશીપ મુકી દેશો તો તેનો અર્થ થશે કે સરકાર એક તરફી માહીતી આપીને પ્રજાનું  'બ્રેઇન વોશ' કરવા માંગે છે. સરકારને પોતાના વીચારો અને તે આધારીત કાર્યોનું કઠોર,અને સંગઠીત નીયંત્રણ કરીને લશ્કરી ઢબનો પ્રજા પાસે અમલ કરાવવો છે. પ્રજાલક્ષી કોઇપણ કાર્યક્રમની દેશ વ્યાપી જાહેર ચર્ચા (નેશનલ ડાયલોગ) થઇ જ ન શકે તેવું ભયજનક વાતાવરણ સેન્સરશીપના કાયદાની મદદથી ઉભું કરવું છે. જે લોકોએ આવી રીતે ઇતીહાસમાં રાજ્ય કરવાની કોશીશો કરી છે તે બધાએ પોતાના દેશમાં લોકશાહીનો ખાત્મો બોલાવીને  સરમુખત્યારશાહી દાખલ કરેલી હતી. કટોકટી, પ્રી–સેન્સરશીપ જેવા નુસખાનો અમલ કરવાથી સત્તાધીશોને એકહથ્થુસત્તા પ્રાપ્ત કરવાનો સરળ મોકો મળી જાય છે.

પુર્વગ્રહવાળો (પ્રેજ્યુડીસીઆલ રીપોર્ટ) રીપોર્ટ તેને કહેવાય કે જેનાથી સમાજની શાંતી જોખમાય! પણ જે રીપોર્ટમાં જાહેર સભામાં બે કટોકટી વીશે તથા નાગરીકોના મુળભુત અધીકારો ની મોકુફીની વાત કરી હોય તે રીપોર્ટને કેવીરીતે પુર્વગ્રહવાળો રીપોર્ટ ગણીને તેનાપર પ્રતીબંધ મુકાય? જ્યારે હજારો માણસોને કોઇપણ જાતના કારણો બતાવ્યા સીવાય જેલમાં મીસા હેઠળ પુરી દેવામાં આવે, તેના કારણો પણ બતાવવામાં ન આવે, તેવી સરકારની ટીકા કરવામાં આવે અને તે પણ દેશના ન્યાયયીક જગતના બેસ્ટ બ્રેઇનની હાજરીમાં, તો આવા રીપોર્ટને કેવી રીતે પુર્વગ્રહવાળો રીપોર્ટ ગણીને જપ્ત કરવામાં આવે? ખરેખર આવો શાંતીમય વીરોધ દેશના એક ભાગમાં થાય તેની ચીનગારી દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં થાય તેને ક્યારેય અશાંતી ઉભી કરનારા રીપોર્ટ તરીકે ગણાય જ નહી. તાત્કાલીક પ્રજામતને કેળવવા માટે જે જાહેર સભાઓ ભરવામાં આવે અને લાંબેગાળે સત્તાધારી પક્ષને પોતાના પ્રજા વીરૂધ્ધના કૃત્યો માટે આગામી ચુંટણીમાં હરાવવા માટેની વાત થાય તેમાં દેશની શાંતીભંગ થાય છે તેમ કેવી રીતે કહેવાય? આવા પ્રકારનું લોકશીક્ષણ એ તો દરેક લોકશાહી રાજ્યપ્રથાની મુળભુત જરૂરીયાત છે. જે લોકશાહીમાં શાંતીમય વીરોધ ન થતો હોય અને સરકારની નીતીઓની ટીકા ન થતી હોય તે લોકશાહીને તો કબ્રસ્તાનની લોકશાહી કહેવાય.

આપણા રાષ્ટ્રનું શાસન કાયદા પ્રમાણે ચાલે છે. સત્તામાં બેસેલી વ્યક્તીઓની ઇચ્છા પ્રમાણે ચાલતું નથી. તે તો આપણા બંધારણનું મુળભુત તત્વજ્ઞાન છે. તેથી તો તે બંધારણનો મુળભુત પાયો ( એ પીલર ઓફ ધી બેઝીક સ્ટ્રક્ચર ઓફ અવર્ કોન્સ્ટીટયુશન) છે. આ તફાવત લોકશાહીમાં ખુબજ અગત્યનો છે. સરકાર ચલાવવા લોકો અને પક્ષો આવે અને જાય. તેથી સરકાર જતી નથી. તેથી જે લોકો વર્તમાન સરકારી શાસન ચલાવે છે તેની ટીકા, મુલ્યાકન અને તે માટે લોકશીક્ષણ કરી અને આ કાયદાનું શાસન છે તે ટકાવી રાખવાની વીરોધ પક્ષથી માંડીને મીડીયા વગેરેની પણ ફરજ છે. કાયદાથી અસ્તીત્વમાં આવેલી સરકાર અને તેને બહુમતીથી સંચાલન કરવા આવેલું વહીવટી માળખું બે વચ્ચે આ પાયાનો તફાવત છે તે સમજી લેવાની જરૂર છે. સત્તાપક્ષતો લોકોનો ચુંટાયેલો ફક્ત પ્રતીનીધી છે. જે પ્રજાવતી તેના નીયત કરેલા સમયકાળ દરમ્યાન રાજ્ય કરવા આવેલો છે. જો તેણે પ્રજાનો રાજ્ય કરવાનો વીશ્વાસ ગુમાવ્યો હોયતો તેનો શાંતીમય વીરોધ કરીને બંધારણીય માર્ગે સત્તા પરથી દુર કરવાનો ફક્ત પ્રજાનો અધીકાર નથી પણ તે આપણા સૌ ની બંધારણીય ફરજ થઇ પડે છે.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

--

Bipin Shroff


http://bipinshroff.blogspot.com/
shroffbipin@gmail.com

મારા શીરચ્છેદના સમયે–– તસ્લીમા નસરીન.

 

 

મારા શીરચ્છેદના સમયે–– તસ્લીમા નસરીન.

 

 

તાજેતરમાં બંગલાદેશના પાટનગર ઢાકા મુકામે ' હોલી આર્ટીઝન બેકરી'માં આઇ એસના ત્રાસવાદીઓએ ફક્ત ૨૦ મીનીટમાં ૨૦ બંધકોનો શીરચ્છેદ કરી નાંખ્યો હતો. ત્યારબાદ ભારતમાં નીર્વાસીત તરીકે સ્થાયી –અસ્થાયી જીવન પસાર કરતી ઇસ્લામ સામે વર્ષોથી બગાવત કરતી બંગલાદેશી ક્રાંતીકારી લેખીકા તસલીમા નસરીનને  આ અમાનવીય ઘટના પછી મોતની ધમકીઓ મળવા માંડી છે. ભારતના કેરાલા રાજ્ય સ્થીત ISIS પુરસ્કૃત ' અન્સાર ખીલાફત' સંસ્થા તરફથી મોતની ધમકી મળી છે. જો આ ત્રાસવાદી સંગઠનના ત્રાસવાદીઓને ISIS દ્રારા તાલીમ આપવમાં આવી હશે તો ' મારૂ તારણ છે કે  તેઓને બંધકોનું શીરચ્છેદ કરવાની ઉત્તમમાં ઉત્તમ તાલીમ આપવામાં આવી હશે.'

 હું ખુબજ નાજુકાઇથી વારંવાર મારા ગળા પર હાથ ફેરવું છું. હું વારંવાર મારા માથા પાછળ પણ હાથ ફેરવું છું. પછી હું એ વીચાર કરૂ છું કે જ્યારે તે લોકો મારો શીરચ્છેદ કરતા હશે ત્યારે મારા મનની સ્થીતી કેવી હશે! મારી ઇચ્છા તો એવી છે કે તે લોકો મને બંધક બનાવે પછી બંદુકની ગોળી મારા માથામાં મારી ને જ મને મારી નાંખે. મેં મારા વીચારોને કારણે 'જીવતે જીવ' અસહ્ય સહન કર્યુ છે અને હજુ પણ સહન કરૂ જ છું.  મારે મારા મૃત્યુ સમયે બીલકુલ રીબાવું નથી. મારે મૃત્યુ બીલકુલ ક્ષણીક કે ત્વરીત જ જોઇએ છીએ. પણ જેના તાબામાં હું બંધક બનીશ તે લોકો મારી અંતીમ ઇચ્છા સાંભળશે ખરા?  હું જીંદગીભર માનવમુલ્યોના સંવર્ધન માટે ઝઝુમી છે. તો પછી મને તેઓ કેવી રીતે મારી નાંખે તે માટે  ભીખ શા માટે હું માગું? તે માટે આજીજી શા માટે કરૂ ? મારો જીવ બચાવવા  દયાની માંગણીતો હું બીલકુલ નહીં જ કરું! હું વીચારું છું કે મારા શીરચ્છેદના સમયે હું મારી આંખો બંધ કરીને રવીન્દ્ર સંગીતમાંની મારી પ્રીય ધુનો મનમાં ગણગણીશ. મારી પાસે તે સમયના દુ;ખ ને નીવરવા માટેનો બીજો વીકલ્પ મને સુઝતો જ નથી.

............ ફરાઝ હુસેને કુરાન આયાતો  પઢી.... તેને બંધક તરીકે મુક્ત કરવામાં આવ્યો ..... પણ તે ગયો નહી..... . ફરાઝ હુસેન સદીમાં ( ૧૦૦ વર્ષમાં) કદાચ એક જ જન્મે છે...... તસલીમા નસરીન..

આ માનવ સંહાર સમયે  બધા બંધકોમાંથી ફરાઝ હુસેનને બંધક તરીકે મુક્ત કરવામાં આવ્યો. પણ તે તેના બંધક બનેલા મીત્રોને આતંકવાદીઓ મુક્ત ન કરે તો તે મુક્ત થવા માંગતો ન હતો. આંતકવાદીઓ પાસેથી મળેલી સ્વતંત્રતા તેણે સ્વીકારી નહી.

તસલીમા નસરીન કહે છે કે ' હું તો  ખુબજ લાગણીશીલ માનવી છું. હું તો હરહંમેશ લોકકલ્યાણની જ વાતો કરૂ છું. ચીંતા કરૂ છું. મેં મારી જીંદગી તે માટે ન્યોચ્છાવર કે સમર્પણ કરી દીધી છે. પણ મને જો માનવ શીરચ્છેદ કરનારાઓની ટોળકીમાંથી સહીસલામત માર્ગ આપવમાં આવે તો હું માનું છું કે હું ચોક્ક્સ પાછું જોયા વીના, અરે કોઇની પણ રાહ જોયા વીના નાસી જઉ! મારા મત પ્રમાણે કોઇપણ જાતની સ્વસ્થા મેળવ્યા સીવાય આપણે બધા જ આવી સ્થીતીમાં ' આમ જ કરીએ!!' ફક્ત ફરાઝે તેવું ન કર્યુ! ફરાઝ જેવાઓ કદાચ સદીમાં એકાદ જ જન્મતા હશે. (Only Faraaz didn't. Faraazs are perhaps born only once in a century.)

: આપણે આંતકવાદના મુળનો અંત લાવ્યા સીવાય, આતંકવાદીઓને ગોળીઓથી મારી નાંખવાથી આતંકવાદનો ખાત્મો બોલાવી શકવાનાનથી. તસલીમા નસરીન. ("You cannot uproot terrorism by killing terrorists. You need to uproot terrorism at source to end terrorism.")

મારા શીરચ્છેદના સમયે– તસ્લીમા નસરીન ભાગ–૨    

 

આતંકીઓ જે ઇચ્છતા હતા તે મળી ગયું. તેઓના પોતાના ઘાતકી કૃત્યથી વીશ્વને એક આંચકો આપવો હતો તે આપી શક્યા. તેઓને ગેરમુસ્લીમની હત્યા કરીને ધાર્મીક પુન્ય કમાવવું હતું  જે કદાચ તે બધાને મળ્યુ હશે. તેઓએ આટલા બધા જુવાન સ્રી– પુરૂષોનો એકી સાથે શીરચ્છેદ પહેલી જ વારે કરી શક્યા. આ પહેલાં આવું કૃત્ય તે બધાએ ક્યારેય કર્યુ ન હતું. કેવી રીતે  તેઓએ એક, કે બે નહી પણ ૨૦ બંધકોનો શીરચ્છેદ કરી શક્યા? મારૂ તારણ છે કે માન્યતાઓ અને ખાસ કરીને ધાર્મીક માન્યતાઓ તે બધાને અશક્ય લાગતા કૃત્યો કરવા કટીબધ્ધ બનાવે છે. મને ખબર પડતી નથી કે આવા આતંકવાદીઓની નીષ્ઠુર, બેરહમ, અમાનવીય માનસીકતા કોણ અને કેવી રીતે તૈયાર કરતું હશે?

        પણ આતંકીઓના મગજમાં વૈચારીક રીતે જે ભાથુ ભરવામાં આવતું હશે તેને આ બધા પોતાના મનમાં સંશય કર્યા સીવાય કે પ્રશ્નો પુછયા સીવાય કેવી રીતે સ્વીકારી લેવામાં આવતું હશે? આ બધા ભણેલા સ્માર્ટ યુવાનો હતા. પણ તે બધાની પાસે  જે વૈચારીક રીતે મુકવામાં આવતું હતું તેને બૌધ્ધીક અને તાર્કીક કે રેશનલી મુલ્યાંકન કરવાની ક્ષમતા  તેમનામાં દેખાતી નહતી. તેઓએ સ્વીકારી લીધેલું હતું કે ' ધર્મ સત્ય છે; પોતાના ધર્મનું ધાર્મીક પુસ્તક સત્ય છે'. ધાર્મીક પુસ્તકની રચના તો ધર્મના સ્થાપક પોતે જ કરેલી હતી. તેથી તેમાં જે લખેલું છે તેને તો વગર દલીલે સ્વીકાર્યા સીવાય બીજો માર્ગ કેવી રીતે હોઇ શકે?( હીંદુ ધર્મના પુસ્તક ગીતામાં તેના રચયતા કૃષ્ણે આ જ વાત કરી છે તંત્રી.) ટુંકમાં ધાર્મીક સત્યોને જ્ઞાન આધારીતે માહીતી કે મુલ્યાંકનોને આધારે ચકાસાય કે પડકારાય નહી. તે ઉપદેશોને તો અમલમાં જ મુકવા પડે. તો જ ઉપદેશોનું પાલન કરનારાને મોક્ષ મળે.

            આ બધા ધર્મના ઠેકેદારો અને તેમના અનુયાયીઓ પુરાણા ધાર્મીક ગ્રંથોને આધુનીક માહીતી,જ્ઞાન અને વૈજ્ઞાનીક તારણોને આધારે તપાસવા કે મુલ્યાંકન કરવા બીલકુલ તૈયાર નથી. તર્કવીવેક શક્તીના પરીણામોને તેમને 'બાપ માર્યાનું વેર છે.' જો ધાર્મીક પુસ્તકોમાં લખવામાં આવ્યું હોય કે નાસ્તીકો, કાફર, કે નીરીઇશ્વરવાદીઓને ( નોન–બીલીવર્સ)અને વીધર્મીઓને મારી નાંખવા, તો બૌધ્ધીક રીતે મગજ વીહોણા આ ઉગ્રવાદીઓ ધાર્મીક ફરજ સમજીને આવા લોકોને મારી નાંખવામાં સહેજ પણ રંજ નહી પણ દૈવી અનુભતીનો આનંદ અનુભવે છે અને મોતને ભેટે છે. ધાર્મીક પુસ્તકોના લખાણોનો તેઓ બીજો કોઇ અર્થ જ કાઢતા નથી. 

          જયાં આખો સમાજ ધર્મના ઘેનમાં જીવતો હોય ત્યાં બાળકોના મનને ધાર્મીક ઘેલછામાં જોડવાનું કામ તેમના જન્મની સાથે જ શરૂ થઇ જાય છે. આ મગજ બંધ થઇ ગયેલા ધાર્મીક ઉન્માદોમાં રાચતા યુવાનો જન્મથી જ ઘર, નીશાળો, કોલેજો, રમતના મેદાન, શેરીઓ, ટ્રેઇન અને બસ ટ્રાન્સપોર્ટ, ટેલીવીઝન, રેડીયો, ચલચીત્રો કે સીનેમાઓમાં વગેરેમાં, તે બધાનું ધાર્મીક માનસીકતાની તરફેણમાં બ્રેઇન વોશીગ સતત ચાલુ થઇ જાય છે.

           તે બધાને ઢોલ પીટીને કહેવામાં આવે છે કે ધર્મના ઉપદેશો પ્રમાણે જીવનારાને મોક્ષ મળશે. પણ જો તમે ધર્મની આજ્ઞાઓ અને ઉપદેશોનું ઉલ્લંઘન કરશો તો નર્કમાં જશો. તે બધાને ધાર્મીક ઉપદેશ દ્રારા બોધ આપવામાં આવે છે કે ' આપણા ધર્મ પુસ્તકોમાં માનવી અને જગતના બધા પ્રશ્નોના ઉકેલો આપ્યા હોવાથી ધાર્મીકોએ પોતાના પ્રશ્નો માટે ધાર્મીક પુસ્તકો બહાર ઉકેલ શોધવાના પ્રયત્નો જ ન કરવા જોઇએ. ધર્મ પોતે જ જ્ઞાન છે. ધર્મ જ વીજ્ઞાન છે. અને ધર્મનું બીજું નામ જ શાંતી છે.' સતત આવા વીચારો અને ઉપદેશોનો ધોધ બાળપણથી તમારા મન પર ઠોકી બેસાડવામાં આવતો હોય તો તે તમારા અર્ધજાગૃત મનનો એક ભાગ બની જાય છે. તે આપણા બધાનો એક  મજબુત પણ વૈચારીક ધાર્મીક પાયો બની જાય છે જેના ઉપર સહેલાઇથી આત્યંતીક ધાર્મીકતાનો મહેલ બનાવી તેના પરથી કુદકો મારી આપઘાત કરવા યુવાનોને તૈયાર કરી શકાય છે.  

          માનવીને પોતાની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે ધર્મના ઉપાયો વૈજ્ઞાનીક સંશોધનોના માટેના કોયડાઓ અને ગણીત ભુમીતીના કુટપ્રશ્નો વગેરેના ઉકેલો કરતાં સરળ અને સહેલા લાગ્યા છે. માટે જ ધર્મ અભણ, શ્રમજીવી અને વીશ્વવીધ્યાલયોના વીધ્યાર્થીઓને સંમોહી શકે છે. કારણકે વીજ્ઞાનને સમજવું ધર્મ જેટલું સહેલું નથી. ( સદર મુળ લેખ બંગાળી ભાષામાં લખાયો હતો . જેનું અંગ્રેજી ભાવાનુવાદ સંઘમીત્રા  મજમુદારે ઇન્ડીયન એક્સપ્રેસ માટે કરેલું. અમે  તે બધાના આભારી છીએ.)

 

 

 

--

Bipin Shroff


http://bipinshroff.blogspot.com/
shroffbipin@gmail.com

વોશીંગટન ડી સીમાં રીઝન રેલી– એક રીપોર્ટ.

'Reason Rally' Highlights Non-religious Voting Bloc

·          

Atheists and freethinkers gather in Washington D.C. at the Reason Rally 2016 (A. Barros/VOA)

સમગ્ર વીશ્વ ૪થી જુનના દીવસને 'ડે ઓફ રીઝન' તરીકે ઉજવે છે.

અમેરીકામાં તારીખ ૪થી જુનના દીવસે હજારો સંશયવાદીઓ, માનવવાદીઓ, ઉદારમતવાદીઓને નીરીઇશ્વરવાદીઓ ( Agnostics, humanists, free thinkers & athiests) રાજધાની વોશીંગ્ટન, ડીસી,માં લીંકન મેમોરીઅલ પાસે એકત્ર થયા હતા. તે બધા  દેશના બાવન રાજ્યોમાંથી સ્વખર્ચે પોતાનો મતદાર તરીકેનો સંગઠીત અવાજ બુલંદ રીતે રજુ કરવા એકત્ર થયા હતા. લગભગ તે બધાની અંદાજી સંખ્યા આશરે ત્રીસ હજારની હતી. ' રીઝન રેલી' નો કાર્યક્રમ આખા દીવસનો હતો.

 આ રેલીના આયોજકોનો હેતુ સ્પષ્ટ હતો. અમેરીકામાં દરેક લોકશાહી રાજ્ય વ્યવસ્થાની માફક  નાગરીકોના ચુંટાયેલા પ્રતીનીધીઓ જેઓ દેશના સંચાલન માટે કાયદા ઘડે છે પસાર કરે છે તેમને સંદેશ આપવો હતો કે આગામી રાષ્ટ્રપ્રમુખ ની ચુંટણી નવેમ્બર માસમાં આવે છે. તેમાં ' અમારા નીરીઇશ્વરવાદીઓના મતદાર સમુહને (non-religious believers are a community of voters)નજરઅંદાજ ન કરે!

અમે હાલના રાષ્ટ્રપ્રમુખ ઓબામાની ' વ્હાઇટ હાઉસ' ની ઓફીસથી ફક્ત દસ મકાનો (ટેન બ્લોકસ) દુર છીએ. આ રીઝન રેલીના આયોજક અને એક્ઝીક્યુટીવ ડીરેક્ટર એલ લીડલ, ઓબામાને સંભાળવવા માંગે છે કે ' આ દેશમાં અમારા મતદાર સમુહનો જથ્થો એટલો મોટો હવે થઇ ગયો છે કે આગામી દેશની ચુંટણીમાં અમારો સંપુર્ણ મત સમુહ એક નીર્ણાયક પરીબળ બની રહેવાનો છે. આ રેલીમાં વીશ્વ વીખ્યાત અમેરીકાનો ખગોળ વીજ્ઞાની બીલ ને, કોમેડીયન જુલીયા સ્વીને, જાદુગર પેનજીલેટ અને નાસાના વૈજ્ઞાનીક કાર્લો પોર્કો તથા મેરીલેંડ રાજ્યનો સેનેટર જે રસ્કીન પણ ખાસ હાજર રહેવા રહ્યા હતા.

નાસાના વૈજ્ઞાનીક કાર્લો પોર્કોએ પોતાના વક્તવ્યમાં જણાવ્યું હતું કે દેશની સમસ્યાઓ દુર કરવા ' 'પ્રાર્થના' કરવાની જરૂર નથી પણ સમસ્યાઓને સમજીને તેના ઉપાયો શોધવાના છે. તે માટે વૈજ્ઞાનીક પધ્ધતી આધારીત સત્ય શોધી કાઢવા માટે તર્કવીવેક શક્તી ( લોજીકલ રીઝનીંગ)ની મદદ લેવાની છે. આપણા રાષ્ટ્રીય જીવનને અસરકર્તા નીયમો અને કાયદાઓ ઘડવા માટે અને તેના સાચા ઉકેલ માટે આપણે વૈજ્ઞાનીક માર્ગદર્શીકાનો ઉપયોગ કરવો પડશે.

 અન્યવક્તાઓએ શાળાઓમાં વૈજ્ઞાનીક જ્ઞાન આધારીત જાતીય શીક્ષણ( સેક્સ એજ્યુકેશન), પુરાવા આધારીત પર્યાવરણના ફેરફારની નીતી, કોંગ્રેસમાં કાયદા બનાવનાર બંને ગૃહો સાથે સંવાદ અને જન્મજાત લીંગપરીવર્તીત જાતીઓના( Transgenders) સભ્યો માટે જાહેર શૌચાલયો અને રેસ્ટરૂમ્સના ઉપયોગની તરફેણ વગેરે મુદ્દાઓની રજુઆત કરી હતી.

કોંગ્રેસના નીર્ણયોપર પ્રભાવશાળી જુથ બનવાના પ્રયત્નો(Lobbying congress)–

 સેક્યુલર કોલીશન ઓફ અમેરીકાના એક્ઝીકુટીવ ડીરેક્ટર લેરી ડેકરે પોતાની સંસ્થાની પ્રવૃત્તી અંગે માહીતી આપતાં જણાવ્યું હતું કે અમારા ' સેક્યુલર ગ્રુપે સેનેટ(રાજ્ય સભા) અને પ્રતીનીધી હાઉસ ( લોકસભા)ના કુલ ૩૦૦ સભ્યોની મુલાકાત લઇને જુદા જુદા રાષ્ટ્રીય પ્રશ્નોને ઉકેલવા પોતાનો સેક્યુલર અભીગમ સમજાવ્યો હતો. અમે બંને ગૃહોના સભ્યો ને સમજાવ્યું હતું કે તમે બધાએ વર્ષો સુધી દેશની ખ્રીસ્તી ધાર્મીક જુથોની માંગણીઓને લક્ષમાં લઇને દેશની પ્રજાના ' નાગરીક હક્કોના ભોગે, આ જમણેરી ધાર્મીક જુથો તમારી પાસેથી ઘણું બધું સમાધાન કરવીને ધાર્યુ કરાવી ગયા છો. તમારા આવા વલણની અમે ગંભીર નોંધ લીધી છે. હજુ અમે એ આશા સાથે સંરક્ષાણાત્મક અભીગમ રાખી જીવીએ છીએ કે બંધારણે બક્ષેલા નાગરીક અધીકારો અમારા બાળકો અને અમારા પૌત્રો સુધી કોઇપણ હીસાબે સહીસલામત રહેવા જોઇએ.

Warning the religious right

 

ઉપરના પ્રવચનને આધારે રીઝન રેલીમાંથી દેશના બધાજ પ્રકારના ધાર્મીકો સામે ચેતવણીનો સામુહીક અવાજ ઉઠયો કે તમે બધા  'બંધારણ સાથે ચેડા કરવાનું બંધ કરો ' અને અમેરીકાના બંધારણના ઘડવૈયાઓના પવીત્ર સ્વપ્નાને ( desecrating the dreams of the American founders) તમારી ધાર્મીક માન્યતાઓ ઠોપી દઇને છીન્નભીન્ન કરી ન નાંખો. ભલે અમે જુદી જુદી નીરીઇશ્વરવાદી સંસ્થાઓના લેબલ નીચે અહીંયા એકત્ર થયા છે. પણ તમે બધા ધ્યાનમાં રાખજો કે અમે ઉપસ્થીત થયેલા સૌ અને બીજા લાખો અમારા સાથીદારો તમારી સામે મતદાર તરીકે તો સંગઠીત રીતે એક જ છીએ.

 મહામુસીબતે અમે ચર્ચને (ધર્મને) રાજ્ય સત્તાથી દુર રાખવામાં સફળ થયા છે. અમારે  ઇતીહાસમાં પાછા જવું નથી.આંકડાકીય રીતે સંશોધન કરતી સંસ્થા પાસે દેશમાં નીરીઇશ્વરવાદી નાગરીકોની સંખ્યાનો સ્પષ્ટ આંકડો નથી. કારણકે આ શબ્દની વ્યાખ્યાના અર્થઘટનમાં અસ્પષ્ટતા છે.દેશમાં અન્યના ભીન્ન મત સામે સહનશીલતાનું (ટોલરન્સ લેવલ) સ્તર ઘણું ઉચું છે.

 

Singer Shelley Segal tells the audience they should be really proud of the movement they support. (A. Barros/VOA)

 

--

Bipin Shroff


http://bipinshroff.blogspot.com/
shroffbipin@gmail.com